خویشتن پنداری چیست؟

خویشتن پنداری (Self- Concept) عبارت از تصور و پنداری است که فرد در باره کل وجود خود دارد.

این تصور و پندار، تمام ابعاد خود؛ جسمانی، ذهنی، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی را دربرمی گیرد.

تصور انسان در هر یک از زمینه های فوق، رفتار معین و مشخص را موجب می شود.  

خود پنداره یا خویشتن پنداری؛ مجموعه افکار، احساسات و نگرش های یک فرد درباره خود است.

به این معنی که او خود را موجودی متمایز، منحصر به فرد، قادر برای فکر کردن و عمل نمودن، درک کرده و این احساس را فراهم می کند که در این دنیا جایی برای خود دارد و ادامه گذشته می باشد.

هر فرد تصویری از خود دارد.

او از رفتارها، صفات و جسم، توانایی و محدودیت خویش ادراکی دارد که در یک تصویر منسجم گرد می آیند.

این تصویر شامل بازخوردها، قضاوت ها، ارزیابی های ذهنی و ارزش های فرد از رفتار، توانایی ها و صفات «خود» می شود.

این تصویر و به عبارت دیگر، ارزیابی کلی فرد از شخصیت خود، خودپنداره یا خویشتن پنداری او را تشکیل می دهد.

خودپنداره از طریق تماس های اجتماعی و انباشت تجربیات فرد با دیگران آموخته می شود.

هر چیزی که فرد درباره خود می داند از تجارب گذشته او که تا حد زیادی تفسیری است از این که دیگران او را چگونه می بینند؟ که این امر معمولاً از طریق رفتارهایی که با وی دارند، استنتاج می گردد.

بنابراین، مفهوم خود شخص تا حدودی بستگی به این دارد که فکر می کند دیگران درباره او چگونه فکر می کنند؟

همچنان که خودپنداره یا خویشتن پنداری رشد می کند با خود چشم انداز واحدی از رابطه شخص با دنیا به دست می دهد.

آنچه که شخص درک می کند و چگونگی تفسیر او از این ادراک مشروط به مفهومی است که از خود دارد.

شخصی که خودپنداره منفی یا ضعیفی دارد و یا به خود اطمینان ندارد، احتمالاً دریافت های تحریف شده ای از وقایع دارد.

زیرا، او به آسانی در معرض تهدید قرار گرفته، مضطرب گردیده و نگران دفاع از خویشتن می شود.

و درست برعکس شخصی که خودپنداره مثبت و قوی دارد، آزادانه قادر به کشف دنیای خود می باشد، زیرا او پیش زمینه ای از موفقیت، تاثیر و پذیرش با خود دارد.

خویشتن پنداری مثبت نتیجه تجربیات مثبتی است که منجر به درک احساس، کفایت و لیاقت می گردد.

در نتیجه مفهوم خود، عامل متغیر مرکزی و حیاتی در رفتار انسانی است.

افرادی که خودپنداره مثبت دارند دارای عملکرد بسیار موثرتری هستند و این امر در توانایی ها و قابلیت های فردی آنان کاملاً واضح است.

در این افراد، استعداد، کارآیی های ذهنی، تسلط و مهارت های محیطی کارکرد بهتری دارند.

در مقابل خویشتن پنداری منفی با ناسازگاری و عدم تطابق اجتماعی و شخصی همراه است و اینها لازم و ملزوم یکدیگرند.

منبع: رشیدی، فرنگیس (1392)، آسیب شناسی روابط درون خانواده، تهران: نشر وانیا، ص 31-23.