اجتماعی شدن فرایندی است که از بدو تولد آغاز و با مرگ خاتمه می یابد.
هر آنچه برای تعامل با دیگران و برقراری ارتباط و رفع نیازها لازم است در طی فرایند اجتماعی شدن که یادگیری قواعد، اصول، الگوها و هنجارهای جامعه است، فراهم می گردد.
اجتماعی شدن؛ درونی کردن و از خود نمودن دانسته هایی است که از طریق دیگران (والدین، معلم …)، به فرد منتقل می شود.
از زبان گرفته تا آداب و رسوم،
از نحوه معاشرت تا شیوه های همکاری،
از سبک های مهرورزی و هدیه دادن تا نحوه تهیه غذاها،
خلاصه هر آنچه برای زیستن فرد لازم دارد از طریق آموزش دیگران در اختیارش قرار داده می شود که در واقع می توان آنها را به هنجارها و قواعد رفتاری – عاطفی خلاصه کرد.
هر آنچه آموختنی است و فرد در موقعیت های مختلف اجتماعی آنها را توسط دیگران می آموزد در فرایند اجتماعی شدن قرار می گیرد.
به همین جهت، اجتماعی شدن لحظه ای متوقف نمی شود.
چرا که انسان همیشه در موقعیت های اجتماعی حضور دارد و برای هر موقعیت به قواعد رفتاری و مدل های عملی احتیاج دارد که توسط دیگران باید آنها را بیاموزد و انجام دهد.
یک تفاوت اساسی بین فرد بهنجار و ناهنجار نیز در فرایند اجتماعی شدن است.
فرد بهنجار اصول و قواعد را می آموزد و با درونی کردن آنها در موقعیت اجتماعی خودآگاه و ناخودآگاه آنها را به اجرا در می آورد.
فرد ناهنجار در یادگیری و سپس انجام اصول ناقص و یا اشتباه عمل می کند.
از اینرو، جامعه برای برخورداری از افراد بهنجار که سامانه جامعه را پایدار می نمایند بر یادگیری و کنترل جهت اجتماعی شدن افراد بسیار تلاش دارد.
داشتن افراد همنوا، سازگار و همساز موجب می شود همکاری و مشارکت به آسودگی امکان پذیر باشد و کارکردها به وقت و در جای خود تحقق گیرند.
در اهمیت، ضرورت، کارکرد و پیامدهای اجتماعی شدن که تربیت افراد هنجارمند را ممکن می گرداند، نیازی به سخن نیست.
چون هر فردی در هر گروهی این موضوع را تجربه کرده است که چقدر تعامل و مناسبات هنجاری می تواند روابط آسوده را به همراه بیاورد و بالعکس،
هر چه به تعداد افراد ناهنجار اضافه می شود میزان کشمکش، تعارض در تامین نیازها و برخورداری از منافع و امکانات افزایش می گیرد.
به این ترتیب، در پاسخ به سوال چرا اجتماعی می شویم؟ حداقل می توان دو پاسخ داشت:
1- جهت ارتباط با دیگران و برطرف کردن نیازها و خواسته ها
2- برای ایجاد فهم و ارزش های مشترک جهت برخورداری از زندگی آسوده
اما، حیطه زندگی را اگر فراتر از زندگی روزمره در نظر آوریم و چرخه حیات را وسیع تر از امور روزانه و اجرای کارهای عادی و متداول به شمار آوریم، ایجاب می کند به مقصد و غایت نیز توجه ای داشته باشیم.
رشد و پیشرفت، کمال و تعالی از جمله مقاصد و غایت زندگی به شمار آمده اند. از این چشم انداز، چرایی «اجتماعی شدن» چیست؟
زندگی رهبران، قهرمانان، نوآوران، مخترعان … نشان می دهد که رمز موفقیت و دلیل برجسته بودن آنها در پیشرفت و به سرحد کمال رساندن، اجتماعی شدن آنها به تناسب شناخت از خویش است.
آنان ظرفیت ها، توانایی، استعداد، علایق، تمایلات و خواسته ها را با هم جمع زده و بر طبق آنها اجتماعی شدن را کسب هنجارها برای پیشبرد خواسته ها و دستیابی به اهداف است را ممکن نموده اند.
آنان اجتماعی شدن را در روال معمول و در جریان همگانی، فراگیر، عام و عمومی، درونی نکرده اند.
اجتماعی شدن را در جهت خواسته وجودی خویش، علایق منش و مرام خویش، اهداف و مقصد زندگی خود انجام داده اند و به این ترتیب توانسته اند با اجتماعی شدن به کمال و تعالی خویش تحقق بخشند.
به بیان دیگر، دو نوع برخورد را می توان با اجتماعی شدن در پیش گرفت:
1- ناخودآگاه و هر آنچه پیش می آید را آموخت و الگوسازی کرد.
2- آگاهانه به آموزش پرداخت و درونی کردن را مسئولانه به انجام رساند.
مبرهن است که شیوه دوم از زمانی ممکن می گردد که فرد به آگاهی رسیده باشد و بداند که می خواهد چه زندگی در پیش گیرد؟
می خواهد با عمر خویش چه کند؟
می خواهد چه باشد؟
می خواهد به کجا برسد؟ …
در واقع، افراد وقتی می توانند به تناسب ویژگی های منحصر به فرد خویش پرورش یابند و به کمال وجودی خود برسند که شیوه دوم را برای اجتماعی شدن برگزینند.
به این ترتیب، می توان از دو شیوه اجتماعی شدن نام برد:
1- شیوه عام و عمومی که هر فرد در روال عادی زندگی کسب می نماید
2- شیوه خاص که هر شخص به تناسب ویژگی های خویش آن را برمی گزیند.
مبرهن است که جامعه برای برخورداری از اکثریت از شیوه عمومی استفاده می کند و شیوه اجتماعی شدن خاص وظیفه ای است که هر شخصی که خواهان زندگی هدفمند باشد، آن را به انجام می رساند.
کلام پایانی:
اجتماعی شدن افراد برای جامعه امری ضروری و کارکردی است.
چرا که پرورش افراد سازگار و همنوا با قبول هنجارها و درونی کردن قواعد زندگی از طریق اجتماعی شدن ممکن می شود.
بنابراین، جوامع با آموزش و کنترل درصدد تربیت افراد بهنجار و کاستن از تعداد افراد ناهنجار برمی آیند.
در این روال، تاکید بر فرایند اجتماعی شدن است و چرایی اجتماعی شدن مورد توجه نیست.
این در حالی است که بر مبنای «چرایی»، اجتماعی شدن می تواند عام یا خاص باشد.
شیوه متداول اجتماعی شدن عام و عمومی است و افراد را برای زندگی روزمره و گذران زندگی عادی آماده می نماید.
اما شیوه خاص اجتماعی شدن، از هر فرد به تناسب ظرفیت هایش، موجودی منحصر به فرد می سازد.
انتخاب شیوه عام یا خاص یکی از تصمیمات مهم زندگی است که چگونگی زندگی و نحوه بهره برداری از امکانات زندگی، میزان رشد، کمال و تعالی را تعیین می نماید.
چنان که ملاحظه می گردد، اجتماعی شدن نقش کلیدی در جامعه و زندگی فرد دارد و از آن مهم تر، نوع اجتماعی شدن است که چگونگی جامعه و شخصیت فرد را رقم می زند.
