فرهنگ جمعی به اعتقاد ادگار مورن

فرهنگ جمعی به اعتقاد ادگار مورن از نظر تاریخی مربوط به «صنعتی شدن ثانوی» است، یعنی صنعتی شدن روح.

این حالت برحسب هنجارهای جمعی تولید صنعتی از طریق تکنیک های انتشار جمعی اشاعه پیدا کرده است ایجاد شده، و ناظر به یک توده اجتماعی است.

در مورد محتوای این فرهنگ جمعی باید گفت که عبارت است از «سمبل ها، اساطیر و تصورات مربوط به زندگی عملی و زندگی تخیلی و نظام پیش بینی ها».

فرهنگ جمعی یکی از فرهنگ هاست و یا یکی از فرهنگ های خاصی است که در داخل فرهنگ کلی وجود دارد، البته با توجه به این که جوامع کنونی چند فرهنگی هستند.

فرهنگ جمعی ناشی از صنعت فرهنگی، که از طریق وسایل ارتباط جمعی اشاعه یافته است، معمولاً به وسیله روشنفکران طرد گردیده و از این جهت روشنفکران علاقمند به آن نیستند، که جنبه انسانی ندارد و وابستگی ذهنی را جایگزین خلاقیت می کند.

فرهنگ جمعی به شرحی که ادگار مورن می گوید در حقیقت یک فراورده صنعتی است و به خاطر هدف های سرمایه داری به وجود آمده است، اما در هر جامعه ای به رشد و نمو خود ادامه می دهد.

این فرهنگ خود را درگیر با دو ضرورت می بیند؛ یکی ضرورت تولید و دیگری ضرورت خلاقیت.

فرهنگ جمعی از یک طرف متکی به تمرکز فنی – اداری است و از طرف دیگر، نمی تواند مصرف کنندگانی را که در طلب اصالت و بدعت هستند، راضی کند.

فراورده جمعی نتیجه تعادل بین این دو گرایش است:

بین «منطق صنعتی، اداری، انحصارطلبانه، تمرکزطلب و یکنواخت کننده» و نیز «ضدمنطق فردگرایانه، خلاق، رقابت جویانه، استقلال طلب و نوخواه».

تولید فرهنگ جمع متوجه جماعتی است متجانس که در آن قشرهای موجود تمامی طبقات اجتماعی را در برنمی گیرد.

فرهنگ جمعی شناسایی ارزش های مصرفی را به مردم ارائه می کند، ارزش هایی که ویژگی دهنده این فرهنگ است، و نمایشگر فردی متوسط و عامی است.

آیا این توده مردم است که با سلیقه های خاصش این فرهنگ را شکل می دهد، و یا فرهنگی است که به سلیقه های این توده متوسط جهت می بخشد؟

ادگار مورن پاسخ می دهد که فرهنگ جمعی «فراورده دیالکتیکی تولید – مصرف در بطن یک دیالکتیک کلی جامعه در تمامیت آن است».

از طرف دیگر، فرهنگ جمعی همیشه حد متوسطی میان جریان های موافق و مخالف است و در عین حال به وارد و خارج کردن زمینه ها و محتوای ادبی و فرهنگ عوام می پردازد، و نیز واقعی و تخیلی را به هم می آمیزد.

تاثیر و عواقب روانی آن اساساً از آنجا ناشی می شود که در معرض شناسایی و پیش بینی قرار می گیرد.

به عبارت دیگر، جماعت مصرف کنندگان فرهنگ تصاویری را در آن می یابند که به آنان امکان می دهد خود را در صحنه تماشا و پرسناژهای آن بازشناسند

و یا با تخیل ایجاد شده به نحوی زندگی کنند که گویی خود آنان در صحنه غرق هستند،

و با این که بالاخره در صحنه پرسناژهای موجود وسیله ای برای تحقق تمایلات ناهشیار و طرد شده خود بیابند…

منبع: کازنو، ژان (1365)، جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی، ترجمه دکتر باقر ساروخانی / دکتر منوچهر محسنی، تهران: انتشارات اطلاعات، ص 201-197.