علمی تحلیلی

جامعه شناسی ملی

جامعه شناسی های ملی (بومی) و نقش آن ها در ساختن جامعه شناسی جهانی

به عنوان جامعه شناسی از جنوب، وقتی با مفهوم جامعه شناسی ملی (بومی) رو به رو می شوم، دو احساس متفاوت در من برانگیخته می شود.

اول: احساس نگرانی و سردرگمی، دوم: امید.

در این مقاله خواهم کوشید تا این بیم و امید از سرنوشت جامعه شناسی را با شما در میان بگذارم.

نگرانی ها را می توان چنین خلاصه کرد:

1– جامعه شناسی از آغاز بر پایه مقایسه میان فرهنگ ها و جامعه ها بنیان گذاشته شد، چگونه می توان جامعه شناس بود و خود را در چارچوب ارزش ها و آداب جامعه خودی محبوس کرد.

2– اگر هر ملت یا مذهبی جامعه شناسی مخصوص خود داشته باشد، چه کسانی این وظیفه را خواهند داشت که فرهنگ های گوناگون را با هم مقایسه کرده و با تعمیم یافته ها، قضایایی عمومی و صادق درباره همه فرهنگ ها بسازند.

 3– تصور کنید دو جامعه یا گروه قومی یا مذهبی در اوج دشمنی و تنش با یکدیگر باشند، تا حدی که هیچ نوع گفتگویی بین آنها متصور نباشد همه پیوندهای سیاسی، ایده او لوژیکی و مذهبی میان آن ها گسسته شده باشد.

چه زبان مشترکی این توانایی را دارد که میان این دو پلی بزند جز علم و هنر.

حال، اگر جامعه شناسی یافته های قابل تعمیم برای همه و نظریه ها و مفاهیم مشترکی برای مقایسه میان فرهنگ ها نداشته باشد، قطعاً نمی تواند به ابزاری برای همبستگی میان جوامع تبدیل شود، بلکه به جای آن به وسیله ای برای جدایی و ناتوانی در تفاهم تبدیل خواهد شد.

4نظام های علمی باید چون بازاری باشند که هر فکر و ایده ای متعلق به هر فرهنگی بتواند در آن بازار مشارکت کند. جامعه شناسی متعلق به یک فرهنگ چنین توانایی ندارد. 

5– حتا اگر هر جامعه و فرهنگ و مذهبی جامعه شناسی خود را داشته باشد، پاسخ به این پرسش که چه چیزی جامعه شناسی هست و چه چیزی نیست؟ قطعاً امری است جهانی و نه ملی.

در مقابل این نگرانی ها، یک امید مطرح می شود و آن این است که ما می توانیم در حالی که بخشی از علم جهانی جامعه شناسی باقی می مانیم و برای شناخت جامعه خود به تکرار کارهای غربیان بسنده نکنیم، به تاریخ و فرهنگ خود مراجعه کنیم و داده های تاریخی و میدانی وسیع تولید کنیم و بر اساس آن داده ها نظریه های تبیین کننده جامعه خود را بسازیم.

در آن صورت چنان یافته ها و نظریه هایی هم بخشی از جامعه شناسی ملی ما خواهند بود و هم بخشی از جامعه شناسی جهانی، هم عام و هم خاص خواهند بود. 

دکتر پرویز اجلالی

دانشیار جامعه شناسی، عضو هیئت مدیره انجمن جامعه شناسی ایران، عضو هیئت علمی بازنشسته موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا