«جنبش اجتماعی» (social movement)؛ حرکتی پایدار و سازمان یافته در راستای تغییر یا حفظ برخی از عناصر جامعه است.
جنبش های اجتماعی عمری طولانی دارند و از یک ایدئولوژی مشخص برخوردارند که اعضای جنبش را گرد هم می آورد و آنها را برای تحقق هدف تعریف شده خود سازماندهی می کند و به حرکت در صحنه اجتماع می کشاند. این ایدئولوژی، روش های دستیابی به اهداف جنبش را نیز تعیین می کند.
جنبش اجتماعی حرکتی با برنامه، فراگیر و کنش گرایانه است که با «رفتار جمعی» متفاوت است.
رفتار جمعی (collective behaviour)؛ حرکتی واکنشی، عاطفی، هیجانی، خودانگیخته، برنامه ریزی نشده و ناگهانی است که در واکنش نسبت به محرکی اجتماعی تولید می شود.
این حرکت؛ کور، موقت و گذراست که در پی جریحه دار شدن احساسات جمعی مردم ناشی از فشارهای ساختاری آغاز می شود و با تخلیه احساسات برانگیخته شده، فرو می نشیند.
این حرکت جمعی معمولاً خود را به صورت شورش های مردمی نمایان می سازد.
عواملی در جامعه سبب ایجاد فشارهای ساختاری می شوند که صورتی اجتماعی، اما ماهیتی سیاسی دارند.
از ناحیه این عوامل، مردم در فشار قرار می گیرند و چون مجرایی قانونی برای ابراز اعتراض در نظام سیاسی موجود تعبیه نگردیده، خیابان به مکان بیان اعتراض تبدیل می گردد.
هرگاه خشم، فریاد و اعتراض صورت جمعی بپذیرد، حرکت جمعی خود را به صورت شورش اجتماعی نمایان می سازد.
با اینحال، رفتار جمعی فاقد استراتژی مشخص، ایدئولوژی تغییر و هدف تبیین شده است و با تخلیه هیجانات جمعی فروکش می کند.
البته رفتار جمعی پس از فروکش کردن می تواند بذر جنبشی اجتماعی را در زمین جامعه بیافشاند
به ویژه اگر زمینه هایی که سبب بروز رفتار جمعی شده اند، از بین نرفته باشند
و مشکلات و معضلاتی که سبب ایجاد فشارهای ساختاری گردیده اند، حل و رفع نشده باشند.
این به نظام سیاسی نیز بستگی دارد که تا چه اندازه پیام جامعه را برای لزوم تغییر دریافته و جدی انگاشته و تا چه حد از قابلیت تغییر مسالمت آمیز برخوردار است.
