مبناهای ذهنی – معرفت شناختی صلح و پرهیز از خشونت

 در جهان پرآشوب امروز و به خصوص در خاورمیانه آشوبناک و بحرانی و در شرایط ویژه ای که کشور ما قرار دارد، گفتگو درباره صلح و پرهیز از خشونت و تقویت صدای صلح خواهی یک ضرورت است.

 صلح زمینه ها، عوامل، موانع و پیش ران هایی دارد که برخی عینی (مثل توسعه یافتگی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، و توسعه ارتباطات، توانمندی دفاعی و …) و برخی ذهنی و فکری هستند.

بحث من بر جنبه های ذهنی و فکری متمرکز است، زیرا جهان اندیشه های ما نقش مهمی در ساختن جهان عینی ما دارد.

 به نظر من سه جنبه ذهنی و معرفتی، به تقویت بنیان های فکری صلح و خشونت پرهیزی در زندگی روزمره و زندگی اجتماعی و سیاسی ما کمک می کند و آمادگی های روانی و رفتاری ما برای کنشگری های مسالمت جویانه را افزایش می دهد. این سه عبارتند از:

1– پذیرش معرفت شناسی منظرگرا یا پرسپکتیویسم (Perspectivism)، به این معنی که براساس یک معرفت شناسی کانتی قائل به این باشیم که ذهن ما همواره از منظرهایی و با زاویه دید خاصی که متاثر از محدودیت های خود ذهن و زمینه های فرهنگی، ایدئولوژیک و … است، دریافتی از واقعیت عینی دارد.

این دریافت بهره ای از واقعیت دارد، ولی هیچگاه با واقعیت انطباق کامل ندارد.

این معرفت شناسی ما را به نوعی تکثرگرایی (Pluralism) معرفتی رهنمون می کند که نتیجه آن پذیرش بیشتر دیدگاه های مختلف و مخالف است.

2- خردگرایی عمل گرایانه (Pragmatic Rationalism) در ارزیابی نفع و خیر فردی و جمعی و فاصله گرفتن از معیارهای عاطفه گرا. (Emotionalism)

این امر باعث می شود، افراد در ارزیابی های خود، سنجش گرایانه و واقع بینانه تصمیم بگیرند و عمل کنند به خاطر ارزش های عاطفی مثل ناموس و شرف و یا ارزش های انتزاعی ایدئولوژیک وارد چرخه های تولید خشونت و نفرت نشوند.

3– باور عمیق و صادقانه به حقوق اساسی همه انسانها صرف نظر از تفاوت های جنسی، سنی، قومی و طایفه ای، دینی و مذهبی، ملی، و … .

این باور و رعایت آن در همه عرصه های زندگی اجتماعی، زمینه تبعیض های مختلف را کم می کند و جهان زندگی را عادلانه تر و پذیرفتنی تر می کند و در نتیجه مسالمت آمیزتر می کند و صلح و پرهیز از خشونت فراهم می گردد.

منبع:

به مناسبت روز جهانی صلح، گروه صلح انجمن جامعه شناسی ایران با همکاری انجمن ایرانی مطالعات صلح، خانه اندیشمندان علوم انسانی و شماری از انجمن های مردم نهاد فعال در حوزه صلح، روز 2 مهر 98 نشستی در خانه اندیشمندان برگزار کرد. در این نشست، من صحبتی داشتم با عنوان مبناهای ذهنی – معرفت شناختی صلح و پرهیز از خشونت.