امروزه احتمالاً کثرت گرایی صرفاً مکتب فکری خاص یا مجموعه ای منسجم از نظریه، یا به اصطلاح یک «ایسم = گرایی» به معنی دقیق کلمه تلقی نمی شود، بلکه بیشتر می توان آن را مفهومی کلیدی در علوم اجتماعی به شمار آورد.
بدین ترتیب، کثرت گرایی بر سلسله ای از معانی، مسائل و اولویت هایی دلالت می کند که می توان آنها را در گستره ای از نظریه ها و علائق نظری که از جهات دیگر بسیار متفاوت اند، جای داد یا پیدا کرد.
در این معنا، کثرت گرایی مفهومی «صوری» است و نه یک نظریه بنیادی «نهایی»؛ کثرت گرایی درواقع حاکی از آن است که ما کثرت و تفاوت را درون حوزه ها یا گفتمان های خاص اجتماعی و در بیرون آنها به رسمیت می شناسیم.
علاوه بر آن معتقدم که بیان دقیق ماهیت کثرت گرایی، ناگزیر مستلزم استناد کردن به مخالف مفهومی (مفهوم متقابل) یا «شرط مرزی» آن، یعنی مفهوم یگانگی و یکپارچگی است؛
مستلزم تاکید بر این نکته است که اگر قرار باشد به وضوح نظری و راهبرد سیاسی دست یابیم لازم است که کثرت در جایی خاتمه یابد.
اصطلاح کثرت گرایی دربردارنده مفاهیم گوناگونی است که موارد زیر از آن جمله اند:
- پذیرش این واقعیت که ارزش های فرهنگی گسترده و گوناگون اند، آن هم با فروتنی و نسبیت گرایی
- مخالفت با هر نوع امپریالیسم فرهنگی
- رهایی از زنجیر پوسیده علم باوری و عقل گرایی عصر روشنگری
- تنوع پربار روش ها
- تایید شیوه های مختلف دانستن و بودن
- خلاقیت و آزاد اندیشی در عالم نظر
- پذیرش گستره وسیعی از منافع اجتماعی و گروه های همسو در عرصه سیاست امروزی که هیچ یک از آنها به مفهوم قابل اثباتی «اصلی» نیستند
- دموکراسی را به خودی خود هدف دانستن
- توجه به پیچیدگی های سرسپردگی سیاسی
- این مفهوم که اینک هویت اجتماعی و سیاسی خود را به میراث نمی بریم بلکه انتخاب می کنیم
- بینش های سیاسی آرمان ستیز
- حرمت نهادن به اصل «برابر اما متفاوت».
باید توجه داشت که حساسیت خود را به معانی و تضمین های گوناگون ممکن کثرت گرایی افزون کنیم، چنان که این واژگان در در کُنه بسیاری از مفاهیم عینی و ارزشمند نظریه اجتماعی پسامدرنیستی نهفته است:
واژگان کثرت گرایی در نوشتار پسامدرنیستی به واژگان معیار بدل شده است و برای جلب کردن توجه به تکثر دال ها و مدلول ها
تکثر بازی های زبانی
تکثر روایت ها
و تکثر روال های اجتماعی به کار می رود.
ثابت شده است که تکثر در دستور زبان و در شکل گیری مفاهیم در ذهن ما، در نگرش های اجتماعی ما، در اصول عدالت و در نهادهای ما رسوخ کرده است.
به راستی به نظر می رسد که تکثر از پدیده های جهانی زندگی پسامدرن شده باشد.
بهتر است که سه سطح گسترده روش شناختی، اجتماعی – فرهنگی، و سیاسی را از هم متمایز کنیم.
موضوع های هر یک از این زیر بخش ها به قرار زیر است:
کثرت گرایی روش شناختی به مسائل فلسفی و تفسیری در ارزیابی ادعاهای گوناگون در مورد شناخت عالم اجتماعی اطلاق می شود و فرض را بر وجود و اعتبار موارد زیرین می گذارد:
- تعدد روش های پژوهشی مناسب
- تعدد سرمشق ها یا پارادایم های تفسیری بنیادی
- بسیار بودن حقایق
- بسیار بودن عالم ها
کثرت گرایی اجتماعی – فرهنگی نیز مستلزم پیروی از موارد زیرین یا تبعیت از همه آنهاست:
- فراوانی انواع روابط مهم اجتماعی
- فراوانی خرده فرهنگ ها
- چندگانگی هویت ها
- چندگانگی ذات های فردی
سرانجام، کثرت گرایی سیاسی نیز از لحاظ شدت و تاکید درجات متفاوتی دارد و میزانی از تعهد به گوناگونی در حکومت را ایجاب می کند:
- به رسمیت شناختن تفاوت اجتماعی – فرهنگی
- تسهیل تفاوت
- بازنمونی تفاوت در همه برنامه های اساسی تصمیم گیری
منبع: مک لنن، گرگور (1380)، کثرت گرایی، ترجمه نسرین طباطبائی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ص 13-1.
