معنا در آثار تارکوفسکی را می توان از اینجا آغاز کرد که سینمای معنوی یا معناگرا با سینمای “شریعت محور” متفاوت است.
سینمای شریعت محور، دغدغه شریعت و اجرای اوامر شرعی را دارد و رسالت اصلی خود را اثبات حقانیت خداوند یا پیامبران و لزوم توجه به قوانین الهی می داند. (به مانند فیلم محمد رسول الله ساخته مجید مجیدی).
اما، سینمای معنوی به دنبال پاسخ به ترس ها، پرسش ها و دلهره های متافیزیکال انسان است.
در سینمای معنوی مسائلی مانند
مواجه با مرگ
پیدایش هستی
جایگاه خداوند در زندگی انسان
رستگاری و ضلالت و امثالهم به نمایش در می آید و رنج سرگشتگی و بی پناهی انسان در جهان مدرن به تصویر کشیده می شود.
با چنین برداشتی از معنویت و غیاب معنا در زیست جهان امروز ماست که باید به دغدغه کارگردانی مانند تارکوفسکی توجه کرد.
تارکوفسکی به دنبال نشان دادن یاس ها و دلهره های انسانی در مواجه با امور متافیزیکی است.
شخصیت های سینمای تارکوفسکی همه پر از ابهام و دلهره هستند و به جهان به شیوه پرسشگرانه و تاملی می نگرند.
تلاش تارکوفسکی زدودن غبار از چهره فراموش شده، ساحت قدسی در جامعه تکنولوژیک و عقلانی شده غرب است و یافتن معنا است.
سوژه های اکثر آثار تارکوفسکی مانند زائرانی بی خانمان و سرگردان هستند که هر کدام در پس پشت چهره های مختلف تمدن مدرن به دنبال یافتن کورسویی برای نجات دادن خویشتن (و شاید بشریتی) هستند که اصل و منشاء هستی خود را فراموش کرده است.
کاراکتر اصلی فیلم نوستالژیا با بردن شمع به آن سوی رودخانه … پرفسور در سولاریس با عذاب زایش دوباره خاطرات و به عشق به زبان نیامده … آلکساندر در ایثار با به آتش کشیدن خانه و ایثار زندگی خود برای نجات بشر … راهنما در استاکر با طی مسیری که بی شباهت به طریقت عرفا نیست و سختی ها و دلهره های مواجه استاکر با جهانی که دیگر به معجزه ایمان ندارد….
تصویری دیگرگونه از این جهان ظلمانی و بازگشتی پر رمز و راز به کودکی و تماشای پر از سرگشتگی و ابهام در جهانی غریب و آشفته در آینه….
تارکوفسکی در همه آثار خود دغدغه وجودی انسان را به عنوان بن مایه آثار خود قرار داده و مرگ و حیات و ایمان به معنایی فراتر از این جهان مادی را به تصویر کشیده است.
نکته جالب و تناقض رویکرد تارکوفسکی آنجاست که چنین دغدغه ها و نگاهی را در جامعه ای (شوروی مبلغ کمونیسم) مطرح می کند که دهه هاست تمام تلاش خود را صرف توسعه همه جانبه کشور صرف کرده است و ماتریالیسم تاریخی را به عنوان تنها ایده به رسمیت شناخته شده تبلیغ می کند.
