بحران ها از جمله زنگ خطری برای جوامع هستند که تغییر را لازم و ضروری می گردانند. در اینجا به اختصار شرح شش بحران آمده است:
1- بحران نخبگان
بحران نخبگان [1] در باند پرپهنای نبرد نخبگان و در گستره اضلاع مربع طلایی قدرت، معنادار و تعریف پذیر می شود.
در وجه نخست از این مکعب میان اضلاع چهارگانه قدرت و اعمال آن واگرایی شدید معطوف به رودرویی دیده می شود. این اضلاع عبارت بودند از :
1- حاکمیت یا عنصر ذهنی قدرت و اعمال آن
2. حکومت یا عنصر عینی قدرت و اعمال آن
3. دولت یا عنصر مدیریت قدرت و اعمال آن
4. عاملیت و عنصر اجرایی قدرت و اعمال آن در مقام
a. کنش آفرینان «رهبران».
b. کنش ورزان «مدیران».
c. کنش گران «مجریان».
در اینجا نخست در سه سطح زیر شاهد بروز رودرویی هستیم که با تکمیل آن ها در یک بازه زمانی مشخص منجر به بروز کامل نبرد نخبگان می شود. رودرویی در سه لایه:
1. سطح سه بین هواداران گروه های مختلف قدرت
2. سطح دو میان رهبران گروه های گوناگون قدرت
3. سطح یک میان رهبران اصلی قدرت در ساختار قدرت و اعمالِ آن.
رُخ می دهد. با ورود این رودرویی از سطح سه به دو و انتقال آن به سطح یک، این وجه در درون خود کامل می شود.
بروز سطوح مذکور از سطح عاملیت ها به سطح عناصر اجرایی در حوزه عینی تسّری پیدا کرده و وجوه ذهنی شکاف ملت – دولت و ملت – حکمت و حاکمیت را به سطح ملت – حاکمیت می کشاند و مشروعیت یک رژیم سیاسی را با تزلزل درونی روبرو می سازد.
2– بحران کارآمدی
«کارآمد»، دانش واژه ای است که به زیرمجموعه معناداری از واژگان بازمی گردد.
باتدبیر، حاذق، خبره، فعال، کارآ، کارآزموده، کارآمد، کاردان، کارکشته، کاری، و ماهر در معنای آن مورد پروا است.
کارآمدی [2] به استفاده بهینه از توانایی و مهارت های موجود حرفه ای برای حصول به حداکثر خروجی در انجام کار، ماموریت ها و یا وظایف شغلی و … با بهترین، دیدگاه ها، ساده ترین، سریع ترین روش ها و حداقل ضایعات و هدر رفتن انرژی ها و منابع اشاره دارد. از این رو زمانی که :
1.توانایی ها و مهارت های موجود
2. استفاده بهینه از آن ها
3. تلاش حداکثری در استفاده از آن ها
4. انجام فعالیت ها در ساحت های رفتاری و کنشی و در عرصه های گوناگون زندگی
5. با بهترین، دیدگاه ها، ساده ترین، سریع ترین روش ها و
6. گریز از هدر دادن منابع و انرژی ها
در جامعه هدف، دیده نشود این جامعه دچار بحران ها از جمله کارآمدی شده است.
3- بحران اعتماد
اعتماد گوهر سرمایه اجتماعی است.
سرمایه اجتماعی یعنی «ارتباطات میان افراد – شبکه‌های اجتماعی و هنجارهای مشترک و اعتمادی که برخاسته از آن است».
اعتماد به نظام سیاسی و حکومت یکی از اشکال سرمایه اجتماعی است.
اعتماد مردم به حکومت حتی در نظام‌های دموکراتیک با چالش روبرو است و به شکل منطقی در نظام های غیر دموکراتیک بسیار مسأله ساز است.
منظور از اعتماد، به نظر مثبت و مشارکت محورانه مردم با تک تک نهادها و سازمان های موجود در لایه های گوناگون حیات ملی باز می گردد.
زمانی که مردم به بعضی از این سازمان ها و نهاد ها، نه تمامی آن ها نگاه مثبت ندارند؛ ولی، کلّیت سیستم و نظام حاکم را هنوز قبول دارند، بحران ها از نوع اعتماد [3] به وجود آمده است.
در این جا است که گروه های مرجع در نظام ها به سرعت جابجا و جایگاه خود را از دست می دهند.
در این جا است که مکعب روبیک همگرایی و وجوه ششگانه آن با از هم پاشیدگی اولیه روبرو می شود و پسینی ماندگی یا عقب ماندگی مشروعیت بروز اولیه پیدا می کند.
یعنی وجوه ششگانه :
1) هم شناسایی
2) هم نشینی
3) هم فکری
4) هم گامی
5) هم دلی
6) هم بختی
دچار درهم ریختگی می شوند و تعامل های درونی سیستم مختل می شوند که این خود زمینه پرور بحران های بعدی و بروز آشکارتر لایه های گوناگون بحران های قبلی و حرکت های رو به جلو آینده است.
بحران اعتماد متوجه عدمِ گرایش مردم به حمایت و تبعیت از بعضی از سازمان ها، نهادها و گروه های مرجع در رژیم حاکم است.
زمانی که گروه های مرجع یک نظام حاکم در میان مردم از صدر به ذیل می آیند، و نوع نگرش مردم به بعضی از سازمان ها و نهادهای موجود منفی و رفتارها و کنش های سلبی را نسبت به آن ها برمی سازد.
4- بحران اعتبار
اعتبار با واژگان ارج، ارزش، پشتوانه، آبرو، حیثیت، شرف، عرض، قدر، منزلت، نام، پندگیری، عبرت، سندیت، وجهه، تاثیر، نفوذ، تنخواه، سرمایه، مایه، اطمینان، اعتماد، مترادف یا شایسته است، بگویم آمده است.
هرگاه کلیت یک سیستم در نزد ذی نفعان آن دارای ارج و ارزش و پشتوانه های عینی و عملی باشند و علیرغم کاستی ها حفظ جایگاه، حیثیت، و اشراف آن از سوی مردم پذیرفته شده باشد، آن سیستم دارای اعتبار است.
طبیعی است که از بین رفتن یا اختلال عمده و پیشروانه در آن نشان دهنده بروز بحران ها از نوع اعتبار خواهد بود.
بروز واگرایی در ابعاد ششگانه مکعب طلایی وحدت، یعنی :
I. وحدت نخبگان
II. وحدت ذهنی – فکری یا عینی – کنشی
III. وحدت ساختاری
IV. وحدت بافتاری
V. وحدت بین ساختار و بافتار
VI. وحدت ملی (مردمی – حکومتی)
موجبِ بروز ثانویه دلایل برهم ریختگی مشروعیت می شود.
بحران اعتبار [4] تسری کلان پیدا کرده و در محیط های گوناگون حیات و نیروهای پیشران آن گسترش پیدا می کند. این در نتیجه نبود توانایی در حل بحران های سه گانه قبل است.
5- بحران رهایی از اکنون زدگی
اکنون زدگی یا بهتر بگویم اکنون ماندگی، اصطلاحی است که ما را به ماندن در حالِ زمان به گونه ای تعریف می کند که :
a. میل بازگشت به گذشته یا توانایی بازگشت به آن وجود ندارد.
b. ترس از رفتن به آینده یا عبور از حالِ زمان در آن بسیار دیده می شود.
از این رو زمانی که عوامل رهایی از این اکنون زدگی [5] فراهم می شود، سیستم های حکومتی دچار بحران ها برای رهایی از اکنون زدگی از سوی تابعین و تلاش آگاهانه آن ها در قالب کنش های اجتماعی گوناگون می شوند که رویکردهایی متفاوت از طیف اصلاح طلب تا برانداز را در بر می گیرد.
به هم پیوستگی مردم در بستر ناامیدی از تغییر وضع موجود در قالب های پذیرفته شده اصلاحات، و مقاومت هیأت حاکمه در برابر آن موجب بروز ناامیدی از تغییر در ساختار و بافتار قدرت و گرایش جامعه به سمت تحول یعنی انجام اصلاحات به دور از خشونت، ولی با عبور از قدرت سیاسی به سمت نیروهای اجتماعی به عنوان تکیه گاه اصلی قدرت به انجام تحول منجر می شود.
ترس از رفتن به آینده، حتی اگر تصویری کاملاً مشخص از آن وجود نداشته باشد برای رهایی از وضع موجود در میان مردم و لایه های گوناگونِ حیات اجتماعی بروز و ظهور پیدا می کند.
6- بحران دگرگونی [6] یا عبور از از اصلاحات و ناامیدی از تحول
دگرگونی به دگرگونه شدن های بزرگی گفته می شود که از مرزهای تحول می گذرد و بعد از بروز ناامیدی از اصلاحات و مقاومت در برابر تحول های بایسته و شایسته برای گریز از دادن هزینه های متعقلانه و جهت گیری های بخردانه به وجود می آید.
نه تنها هزینه های گوناگون را افزایش که موجب بارش هزینه های غیرمترقبه و خونریزی های ناشی از خشونت های خود افزاینده می شود.
عبور از از اصلاح و ناامیدی از تحول ناشی از تحجر اندیشگی در بافت قدرت، و عملکرد ساختار و بافتار قدرت، و متصلب و انسداد رفتاری و کنشی در آن است که در نهایت موجبِ ناامیدی کامل و طغیان های سخت خونبار بر علیه وضع موجود می شود و به نوعی انقلاب سخت نزدیک می شود.
[1] Elite Crisis
[2] Efficiency Crisis
[3] Crisis of Trust
[4] Credit Crisis
[5] Now staying Crisis
[6] Crisis of Transformation
