علمی توصیفی

نقش نماز در کاهش آسیب های اجتماعی

اندیشمندان در حوزه های دینی بر این باورند که دین به صورت عام و نقش نماز به شکل خاص مهم ترین عامل رساندن انسان به سعادت حقیقی و دوری از گناهان است.

یافته های علمی و تحقیقاتی روان پژوهان نشان می دهد که انسان های دین دار و برخوردار از اعتقادات مذهبی و نماز خوان از سلامت روانی بیشتری برخوردارند. همچنین تحقیقات نشان داده که نماز به آرامش درونی فرد منجر می شود و نقش باز دارندگی اصلی را در مواجهه با آسيب هاي اجتماعي برعهده دارد.

مقدمه

اگر به نماز به عنوان یک اولویت، ضرورت و نسخه شفابخش و حلال مشکلات در آسیب‌های اجتماعی نگریسته شود، در آینده‌ای نزدیک قطعاً شاهد کاهش آسیب‌های اجتماعی خواهیم شد.

خداوند در قران برای این که شخصیت مردم را پرورش دهد و آنها را به یک تعادل روحی برساند یک سری عبادات را به آنها واجب کرده است تا همیشه برای ساخت شخصیت خود در حال تمرین و ممارست باشند. نیایش و بندگی نیاز درونی هر فرد است.

قرآن شریف و سنت به این نوع از بندگی که درقالب و شکل نماز انجام می گیرد، بسیار تاکید کرده اند و از جمله واجبات الهی است که در هیچ زمان و در هیچ شرایطی نباید ترک شود. چرا که نماز سرچشمه خشوع و بندگی است و مناجات ویژه نمازگزاران با خداست. هم انسان را در برابر مشکلات اخلاقی حقوقی و منکرات فقهی بیمه می کند و هم مشکلات مادی زندگی انسانی را از آسیب پذیری مصونیت می بخشد عباداتی چون نماز، روزه، زکات و حج که انجام منظم این عبادات در اوقاتی معین اطاعات از خداوند و امتثال اوامر الهی را به مومن یاد می دهد و باعث می شود که او همواره با خضوعی کامل در تمام کارها به خداوند نظر داشته باشد.

همچنین صبر و تحمل سختی ها و جهاد با نفس و تسلط برخواسته ها و اظهار محبت و نیکی به مردم را به او می آموزد و روحیه همکاری و همبستگی اجتماعی او را رشد می دهد. از اينرو ، بر نقش نماز در كاهش آسيب هاي اجتماعي اشاره هاي فراواني شده است.

چرا نماز می خوانیم؟ فلسفه نماز چیست؟

نماز از ارکان عبادات حق است، بنابراین اول باید بدانیم چرا خداوند را عبادت می کنيم تا آنگاه فلسفه نماز نیز روشن گردد. یکی از پایدارترین و قدیمی ترین تجلیات روح آدمی و یکی از اصیل ترین ابعاد وجود آدمی، حس نیایش و پرستش است. هر زمان و مکانی که بشر وجود داشته است، نیایش و پرستش نیز وجود داشته است. پیامبران پرستش را نیاوردند و ابتکار نکردند، بلکه نوع پرستش را یعنی نوع آداب و اعمالی که باید پرستش به آن شکل صورت گیرد، به بشر آموختند. احساس نیایش، احساس و نیاز غریزی است به کمالی برتر که در او نقصی نیست و جمالی که در آن زشتی وجود ندارد، انسان در حال پرستش از وجود محدود خویش می خواهد پرواز کند و به حقیقتی پیوند یابد که در آنجا نقص، کاستی، فنا و محدویت وجود ندارد.

چرا كه پرستش جزء غرائز ذاتی و فطری بشر است. یعنی بشر فطرتاً گرایش دارد که یک چیز را تقدیس و تنزیه کند و خویشتن را به او نزدیک کند. پیام قرآن این است که ای انسان! رب خود، پروردگار خود، صاحب اختیار خودت را بپرست. عبادت و پرستش علاوه بر این که نیاز فطری بشر است، راز آفرینش انسان نیز عبادت است و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون (همانا جن و انس را نیافریدیم مگر برای این که مرا پرستش کنند).

عبادت یک پیمان الهی است که انسان در روز ازل با خدای خود پیمان عبودیت بسته است. الم اعهدالیکم یا بنی ان لاتعبد و الشیطان انه لکم عدو مبین، و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم. (ای بنی آدم، آیا من با شما پیمان نبستم که شیطان را پرستش نکنید و مرا پرستش کنید که راه راست است و شما را به سعادت می رساند). عبادت ماموریت انسان است.

تأثیرات نماز در زندگی فردی انسان ها

نماز عامل توجه دائمی به خداست. یاد خدا بهترین وسیله براى خویشتن دارى و کنترل غرایز سرکش و جلوگیرى از روح طغیان است. «نمازگزار» همواره به یاد خدا مى باشد، خدایى که از تمام کارهاى کوچک و بزرگ ما آگاه است، خدایى که از آن چه در زوایاى روان ما وجود دارد و یا از اندیشه ما مى گذرد، مطّلع و باخبر است و کم ترین اثر یاد خدا و نقش نماز این است که با خودکامگى انسان و هوس هاى وى اعتدال مى بخشد، چنان که غفلت از یاد خدا و بى خبرى از پاداش ها و کیفرهاى او، موجب تیرگى عقل و خرد و کم فروغى آن مى شود.

انسان غافل از خدا در عاقبت اعمال و کردار خود نمى اندیشد و براى ارضاى تمایلات و غرایز سرکش خود حد و مرزى را نمى شناسد و این نقش نماز است که او را در شبانه روز پنج بار به یاد خدا مى اندازد و تیرگى غفلت را از روح و روانش پاک مى سازد.

به راستى، انسان که پایه حکومت غرایز در کانون وجود او مستحکم است، بهترین راه براى کنترل غرایز و خواست هاى مرزنشناس او همان یاد خدا، یاد کیفرهاى خطاکاران و حساب هاى دقیق و اشتباه ناپذیر آن مى باشد. از این نظر قرآن یکى از اسرار نقش نماز را یاد خدا معرّفى مى کند:« اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِکْرى؛ (طه/14) نماز را براى یاد من بپا دار». (عبدالحسین زاده،محمد/ لطیفی، میثم؛ 1393: 19)

  • نماز عامل انذار و دوری از گناه است. نمازگزار ناچار است که براى صحّت و قبولى نماز خود از بسیارى از گناهان اجتناب ورزد؛ مثلاً، یکى از شرایط نماز مشروع بودن و مباح بودن تمامى وسایلى است که در آن به کار مى رود، مانند آب وضو و غسل، جامه اى که با آن نماز مى گزارد و مکان نمازگزار، این موضوع سبب مى شود که گِرد حرام نرود و در کار و کسب خود از هر نوع حرام اجتناب نماید؛ زیرا بسیار مشکل است که یک فرد تنها در امور مربوط به نماز به حلال بودن آنها مقیّد شود و در موارد دیگر بى پروا باشد. گویا آیه زیر به همین نکته اشاره مى کند و مى فرماید: «اِنَّ الصَّلوةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛ (عنکبوت/45) که نماز (انسان را) از زشتى ها و گناه باز مى دارد.» 
  • نماز عامل پاکی جان و جسم است. از آن جا که نمازگزار در برخى از مواقع همه بدن را باید به عنوان غسل بشوید و معمولاً در شبانه روز چند بار وضو بگیرد و پیش از غسل و وضو تمام بدن را از هر نوع کثافت و آلودگى پاک سازد؛ ناچار یک فرد تمیز و نظیف خواهد بود. از این نظر نماز به بهداشت و موضوع نظافت که یک امر حیاتى است کمک مى کند. 
  • نماز داراي احكام و دستوراتي است كه رعايت هر يك از آنها انسان را از بسياري گناهان بازمي دارد از جمله:
  • شرط حلال بودن مكان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق ديگران باز مي دارد. – رعايت شرط پاك بودن آب وضو، مكان، لباس و بدن نمازگزار، انسان را از آلودگي و بي مبالاتي دور مي كند.
  • شرط اخلاص، انسان را از منكر شرك، ريا و سُمعه باز مي دارد.
  • شرط قبله، انسان را از منكر بي هدفي و به هر سو توجه كردن باز مي دارد.
  • ركوع و سجده، انسان را از منكر تكبر باز مي دارد.
  • توجه به پوشش مناسب در نماز، انسان را از منكر برهنگي و بي حيايي حفظ مي كند.

نماز و كنترل آسيب های اجتماعی

ریشه بسیاری از ناهنجاری ‏های اجتماعی که از مصادیق منکرات می ‏باشند، در حرص و بخل است که طبع مادی انسان به سوی آنها میل دارد و اگر مهار نشود، منجر به بروز منکرات و شیوع بسیاری از آسیب‏ های اجتماعی می‏ شود.

در بسیاری از سرقت‏ ها، اعتیاد، طلاق، قتل‎ها، زندان‏ ها، فرار از خانه و خود فروشی ناشی از عدم تحمل و جزع در زمان تنگدستی و سختی و یا مواجهه با مشکلات خانوادگی، اقتصادی و اجتماعی بوده که به دلیل پائین آمدن آستانه تحمل می‏ باشد و یا به دلیل بخل هنگام کامیابی با زیاده ‏خواهی‏ ها، چشم و هم چشمی، خودخواهی ‏ها، عدم توجه به محرومین و نیازمندان زمینه بروز آسیب‏ های اجتماعی را فراهم می‏ آورد که راه درمان آن نماز و یاد خدا می‏ باشد. با مداومت می ‏توان  اضطراب‏ ها و تشویش‎ها را از انسان دور و راه نجات از اخلاق ناپسندیده و باعث پیشگیری از آسیب ‏های اجتماعی گردد.

دو اثر بازدارندگی و زایندگی نقش نماز

اگر این وظیفه به خوبی انجام و حق آن اداء گردد، نه تنها هزینه چند صد میلیاردی مبارزه با آسیب‏ های اجتماعی کاهش می‎یابد، بلکه افراد و جامعه در مدت کوتاهی به اوج عزت، سربلندی، فلاح و رستگاری خواهند رسید. لذا نماز دو اثر مهم بازدارندگی و زایندگی دارد که از طرفی مانع رذایل اخلاقی و از طرف دیگر باعث بروز و رشد فضائل اخلاقی می‏ گردد.

خداوند متعال یک میزان و ترازویی را به عنوان نماز قرار داده است، چنانچه کفه ترازو به سمت فحشاء و منکرات سنگینی نماید، نشان از تضییع نماز در جامعه و چنانچه کفه ترازو به سمت کاهش فحشاء و منکرات سنگینی نماید، نشان از بزرگداشتن و ادای حق نماز در جامعه است.

جالب است که از بین تمام فرائض واجب دینی در قرآن خداوند متعال نقش و اثر نماز را بیشتر در این دنیا حواله نموده است تا آخرت، از جمله:

به درستی که نقش نماز این است که انسان را از فحشاء و منکرات باز می‏ دارد مربوط به این دنیای انسان‏ ها می‏ باشد. (عنکبوت 45)

(اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ – البقره/153)، از صبر و نماز کمک بگیرید، مربوط به حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و … مردم در این دنیا می‏ باشد و خداوند نماز را وسیله‏ ای کمکی، مؤثر و قابل اطمینان در چالش‏ ها و مشکلات زندگی قرارد داده است.

و یا وقتی خداوند می‏ فرمایند “وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَوةِ – طه/132” (خانواده‏ات را به نماز امر کن)، در ادامه می‏ فر‏ماید “نَحْنُ نَرْزُقُكَ – طه/132” (ما رزق تو را می‏ دهیم)، به طوری که پیامبر اسلام هر زمان دچار مشکل اقتصادی می‏ شدند، اطرافیان را به نماز دعوت می‏ کردند که ثمره دعوت دیگران به نماز، نزول برکت و رزق و روزی خداوند را به همراه می‏ آورد.

* (وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً – الانبیاء/193 )، اگر از ذکر خدا دوری کنید، معیشت تلخ و مشکل می‏ شود که خداوند راه حل غلبه بر مشکلات اقتصادی و معیشتی را در این دنیا نماز ذکر نموده است.

نتیجهگیری

 نماز به عنوان ستون اصلی دین نقش بسیار مهمی در جلوگیری از گرایش انسان ها به آسیب های مختلف اجتماعی دارد. نماز علاوه بر این که بنده را به خالق و پرودگارش نزديك می سازد و حلقه اتصال بين عبد و معبود بوده و عشق به خدا را در قلب و باطن او زنده می سازد و موجب دوری او از هر نوع گناه، معصیت و آسیب می شود، در بعد دیگر نیز هرگز نمي‌گذارد فرد در مقابل خلق خدا بي‌تفاوت بماند.

بنابراین در نماز دو اثر نهفته است، يكي اثر فردي كه موجب نزديكي او به خدايش مي‌گردد و ديگر اثر اجتماعي است كه او را در جامعه فرد مسئول بار مي‌آورد. يعني نمي‌شود كسي اهل نماز و عبادت باشد و در عين حال نسبت به جامعه‌ بشري و همنوعانش هيچ وظيفه‌اي را احساس نكند و به دنبال بزه و خلاف مسیر قانون در حرکت باشد.

در واقع یاد خدا و آرامش روحی و روانی انسان در سایه نماز باعث می شود که به اوامر شیطان بی توجهی کند و این مهم ترین تأثیر فردی نماز می باشد. بلکه در عوض نمازگزار واقعی  که حفظ حدود و شرایط نماز پای بند است به نیکی عمل کند و قرآن در سوره مبارکه مؤمنون این مهم را به تصویر می کشد.

تأثیرات نماز در زندگی فردی عبارتند از: دوری از شرک، طلب توبه از خداوند، توجه به خدا، انزجار از غیر خدا، مداومت بر ذکر خدا، دوری از آرامش روح و روان، رعایت بهداشت جسمانی و توجه به زیبایی و پاک نگه داشتن بدن، لباس سرکشی و طغیان، جلوگیری از گناه، دوری از فساد و تبهکاری، ترسان و هراسان بودن شیطان از نمازگزار واقعی.

هم چنین تأثیرات نماز از بعد اجتماعی علنی شدن عبادت پروردگار، آشکار شدن یکتاپرستی و توحید، قبول شهادت مسلمین درباره یکدیگر، رسیدگی به بینوایان و یاری درماندگان، ترویج نیکوکاری، پیشگیری از وقوع بسیاری از گناهان و جلوگیری از انواع فسادهاست.

 منابع و مآخذ

 – قرآن کریم

 – نهج البلاغه (1390)، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور.

 –  ستوده، هدایت الله (1383)، آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات)، تهران: انتشارات آوای نور.

–  شریفی، احمد حسین و همکاران (1391)، همیشه بهار: اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف.

 –  صدیق سروستانی، رحمت الله (1386)، آسیب شناسی اجتماعی (جامعه شناسی انحرافات)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).

–  عبدالحسین زاده، محمد/ لطیفی، میثم (1393)، واکاوی پیامدها و آثار اقامه نماز در ایجاد و گسترش سبک زندگی اسلامی، نشریه مهندسی فرهنگی، سال نهم، شماره 82، زمستان 1393.

– عبدی، عباس (1371)، آسیب شناسی اجتماعی، قم: انتشارات سپهر، ص ۴۵۵.

–  قرائتی، محسن (1382)، پرتویی از اسرار نماز، تهران: مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن

مرجان دبیری

كارشناس رفاه اجتماعی؛ وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی. كارشناس ارشد مديريت فرهنگی

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا