جامعه شناسی سینما

جامعه شناسی سينما علمی است كه به تحليل جامعه شناسانه آثار سینمایی پرداخته و به تاثير هنر سينما به عنوان یک رسانه بر روی جامعه می پردازد.

جامعه شناسی سینما فیلم های سینمایی را از زوايای فرهنگی، اجتماعی و سياسی تحلیل می كند.

جامعه شناسی سینما به فیلم در قالب یک اثر سینمایی به عنوان یک پدیده اجتماعی نگاه کرده و از یک سو، تحولات و کنش های اجتماعی موثر در خلق اثر سینمایی را کشف کرده و از سوی دیگر، تاثیرات فیلم بر روی جامعه را پیدا می کند.

جامعه شناسی سینما به دنبال زمينه های اجتماعی شکل گیری يك فيلم سينمايی بوده و همچنین تاثيرات سينما بر روی مخاطبان و فرهنگ جامعه را پیدا می کند.

در واقع، جامعه‌شناسی سینما با تحلیل فیلم، جایگاه سینما در یک جامعه را تحلیل کرده و می فهمد که چرا این فیلم ساخته شده و چه تاثیراتی در جامعه سبب ساخت آن شده است.

دانش جامعه شناسی در پی بررسی فرآیندهای اجتماعی در جامعه است.

سینما نیز یک رسانه اجتماعی است و جامعه شناس باید تحلیل کارکردهای سینما را به عنوان یک نهاد اجتماعی در حوزه مطالعات جامعه شناسی انجام دهد.

آثار سینمایی از شرایط اجتماعی آن جامعه ناشی می شوند و جامعه شناسی سینما به دنبال کشف تاثیر ساختارهای اجتماعی در تولید متون سینمایی بوده و ارتباط سینما را با اوضاع جامعه بررسی می کند.

در واقع، سینما یکی از مبناهای مطالعه علمی جامعه به حساب می آید.

سینمای رئالیسم بازنمایی از واقعیت های اجتماعی موجود در جامعه بوده و به دنبال بررسی شرایط اجتماعی آن جامعه است.

به همین دلیل جامعه شناسان سینما بیشتر علاقه مند به تحلیل آثار سینمای رئالیسم هستند.

جامعه‌شناسی‌ به کمک نظریه های خود دیدگاهی‌ تحلیل‌گرانه‌ از فیلم را در قالب مطالعات فرهنگی ارائه‌ می دهد و جامعه شناسی سینما، در عرصه مطالعات فرهنگی، نگاه جامعه‌شناختی به فیلم و مطالعه طبقات اجتماعی و ارتباطات بین طبقات اجتماعی در درون متن فیلم دارد.

بر اساس نظریه های ارتباطی هارولد لاسول، جامعه شناس و نظریه پرداز علوم ارتباطات امریکایی، مکتب جامعه شناسی ارتباطات تاثیر رسانه ها به عنوان وسایل ارتباط جمعی را در حوزه اجتماعی انسان ها مطالعه می کند.

بر این اساس، جامعه شناسی سینما زیر مجموعه ای از جامعه شناسی ارتباطات بوده و جامعه شناسی ارتباطات نیز شاخه ای از علم جامعه شناسی است.

راودراد در مورد جامعه شناسی سینما می گوید:

جامعه شناسی سينما زير مجموعه ای از جامعه شناسی هنر است و جامعه شناسی هنر نيز به طور کلی شاخه ای از علم جامعه شناسی و به طور خاص شاخه ای از جامعه شناسی معرفت است.

حسینی زاد معتقد است فیلم ساز تحت تاثیر جامعه و دید زیبایی شناسی خود دست به خلق آثار هنری می زند. تحلیلگر سینما در جامعه شناسی سینما دنیای سینمای آن جامعه را تحلیل می کند و به دنبال این است که چرا چنین فیلمی در چنین جامعه ای ساخته شده است؟ نشانه ها در جامعه چه تاثیری داشته اند که سبب ساخت فیلم شده اند؟

پرویز اجلالی پژوهشگر سینما در تعریف جامعه شناسی سینما و فیلم می گوید:

جامعه شناسی فیلم مطالعه جهان درون فیلم ها و رابطه اش با جهان اجتماعی است که به کمک تحلیل دقیق تعامل میان متن و فرامتن حاصل می شود و فهم اجتماعی فیلم را ممکن می سازد.

یکی از مهمترین فواید جامعه شناسی سینما جنبه افشاگرانه و انتقادی آن است.

بدین معنا که سینما رسانه بسیار موثر و تاثیرگذاری است و می‌تواند حقیقت و دروغ را درهم آمیزد و به مخاطب القا کند.

جامعه شناس سینما می تواند با نشان دادن نسبت میان جهان واقعی اجتماعی و جهان فیلم، راست و دروغ را از هم جدا کند و مانع اغوای مخاطبان شود.

راودراد در خصوص چیستی جامعه‌ شناسی سینما معتقد به دو دیدگاه کلاسیک و مدرن در جامعه شناسی سینما است.

دیدگاه کلاسیک رابطه بین سینما و جامعه را با این ‌پرسش اصلی‌ بیان می‌کند:

تاثیر عوامل اجتماعی بر جنبه‌های مختلف سینما چیست؟

در دیدگاه کلاسیک رابطه سینما و جامعه، دو رابطه رابطه بازتابی و در مقابلش، رابطه شکل‌دهی وجود دارد.

رابطه بازتابی یعنی، آنچه در سینماست، بازتابی از جامعه است.

رابطه شکل‌دهی معتقد است که سینما به جامعه شکل می‌دهد.

رویکرد جدیدتر، رویکرد مدرن، سینما را به مثابه جامعه در نظر می‌گیرد.

یعنی، پرسش‌هایی که از جامعه می‌پرسیم و با روش تحقیق معین در جست‌وجوی جوابش هستیم، همه را از جامعه سینما می‌توانیم بپرسیم.

اعظم راودراد، پژوهشگر حوزه جامعه شناسی سینما معتقد است که با دو رويكرد عمده می توان به موضوع جامعه شناسی سينما پرداخت.

در رويكرد اول با عنوان جامعه و سينما، موضوع عبارت است از مطالعه رابطه ميان جامعه و سينما.

در اين رابطه، سينما به عنوان محملی در نظر گرفته می شود كه به واسطه آن می توان به شناختی از جامعه رسيد.

در رويكرد دوم، سينما به عنوان جامعه، موضوع عبارت است از مطالعه جامعه سينما به عنوان جامعه  كوچكی در دل جامعه بزرگ تر.

در اين رويكرد، به خصوصيات و ويژگی های جامعه سينما مانند سه حوزه اصلی توليد، توزيع و مصرف توجه می شود.

از طرف ديگر ، در ساخت ارتباطی سينما در رويكرد جامعه و سينما، به وابستگی متقابل ميان واقعيت و تخيلات توجه می شود.

هنگامی كه جهت رابطه از واقعيت به سمت تخيلات است، موضوع مطالعه اثرات جامعه بر سينماست، يا به عبارت ديگر عرضه مواد و مصالح لازم از سوی جامعه برای توليد تخيلات سينمايی.

تخيلاتی كه در مرحله دوم خود را به جای واقعيت جا می زنند و بدين گونه نيز پذيرفته می شوند.

اما، هنگامی كه جهت رابطه از تخيلات به سمت واقعيت است، موضوع مطالعه، اثرات سينما بر جامعه خواهد بود.

به عبارت ديگر، تخيلاتی كه به جای واقعيت پذيرفته شده اند، بر شناخت مخاطب سينما از واقعيت اثر می گذارند و سبب می شوند رفتارهای بعدی مخاطب با توجه به شناخت تازه ای كه كسب كرده است، باز سازماندهی شود.

به اين ترتيب، سينما در سطوح خُرد و كلان، در دوره های كوتاه مدت و بلند مدت و به اشكال آشكار و پنهان، به عنوان ميانجی مخاطب بر جامعه آثار می گذارد.

 جامعه شناسی سینما متفاوت از نقد فیلم است.

تفاوت میان جامعه شناسی سینما و نقد فیلم در این است که منتقد سینمایی نگاه هنری و عاطفی به سینما دارد، اما نگاه جامعه شناسان سینما نگاه علمی است.

در واقع، آنجا که از خوب یا بد بودن فیلم صحبت می شود، فیلم نقد شده است؛ و آنجا که از این صحبت می شود که فیلم چه می گوید؟ و یا چه می خواهد بگوید؟ فیلم تحلیل شده است.

پرویز اجلالی پژوهشگر سینما، در رابطه با تفاوت جامعه شناسی سینما با نقد فیلم می گوید:

جامعه‌شناسان سینما با دید اجتماعی و علمی به سینما می‌نگرند، و نگاه عاطفی و هنری به سینما ندارند. برخورد علمی یعنی، برخورد مبتنی بر شواهد و خارج از عواطف.

راودراد در رابطه با تفاوت میان نقد و تحلیل فیلم معتقد است که به طور كلی به دو صورت عمده می توان به نقد و ارزيابی فيلم پرداخت. شكل اول، نقد از ديدگاه درون نگر، و شكل دوم، نقد از ديدگاه برون نگر است.

در نقد درون نگر، توجه منتقد فيلم بيشتر به اصول فنی و زيبايی شناختی فيلم است.

وی قصد دارد بداند فيلم در به كارگيری زبان هنری تا چه اندازه موفق بوده و فيلم ساز تا چه اندازه توانسته است ارزش زيبايی شناختی فيلم را با استفاده از اين زبان موجب شود يا آن را افزايش دهد.

در واقع در اين ديدگاه، ارزش فيلم از راه تحليل خود فيلم و ملاحظه روابط درونی آن با سبک سنجيده می شود، كه به طور عمده شامل نحوه استفاده فيلم ساز از نماهای مختلف، فضای ظاهری و حالت و ضرب آهنگ فيلم و بالاخره آن دسته از ابداعات بصری است كه مفاهيم مورد نظر وی به وسيله آنها در قالب هنری بيان می شود.

اما، نقد برون نگر به رابطه ميان جامعه و فيلم توجه دارد و به عبارتی نقدی جامعه شناختی است.

در اين روش، معتقدند كه فيلم آينه تمام نمای جامعه ای است كه در آن به وجود آمده است.

اين جامعه، شكل جامعه كل، يا گروه های كوچک و بزرگ درون آن است.

در سطح خُرد نيز تاثيرات اجتماعی را می توان از راه عقايد هنرمند كه در فيلم قابل مشاهده است، بررسی كرد.

نقد برون نگر از اين نظر به جامعه شناسی سينما كمک می كند كه نشان می دهد می توان فيلم را به عنوان مجموعه ای از اطلاعات در نظر گرفت كه با رمزگشايی و درک زبان آن، می توان به آنها دست يافت و از اين راه به ويژگی های جامعه معاصر فيلم پی برد.