کارکرد نشانه انتقالِ اندیشه به وسیله پیام است که شامل انواع زیر می باشد.
1- کارکرد ارجاعی:
این کارکرد شالوده هر گونه ارتباطی است و روابط میان پیام و موضوعی که پیام به آن ارجاع می دهد را مشخص می کند.
در اینجا، مسئله اساسی همانا فرمول بندی اطلاعات حقیقی، عینی، قابل مشاهده و اثبات پذیر در باب مرجع پیام است که هدف منطق و علوم گوناگون است.
2- کارکرد عاطفی:
هنگامی که ما به وسیله زبان یا به وسیله هر شیوه دلالتی دیگر، ارتباط برقرار می کنیم، اندیشه هایی را در باب ماهیت مرجع پیام بیان می کنیم (کارکرد ارجاعی).
اما در عین حال می توانیم احساسات خود را نسبت به آن موضوع هم ابراز کنیم و بگوییم آن پدیده به نظر ما خوب است یا بد، زشت است یا زیبا، مطلوب است یا منفور، مودبانه است یا تمسخرآمیز.
3- کارکرد کنایی یا حُکمی:
این کارکرد روابط میان پیام و گیرنده را مشخص می کند.
حُکم می تواند عقل گیرنده یا احساس او را آماج خود قرار دهد.
در نتیجه، در این سطح هم می توان تمایزهای عینی – ذهنی و شناختی – احساسی را، که کارکرد ارجاعی و کارکرد عاطفی را در مقابل هم قرار می دهند، مشاهده کرد.
4- کارکرد هنری یا زیباشناختی:
رومن یاکوبسن (R.Jakobson) این کارکرد را همچون رابطه میان پیام و خودش تعریف می کند.
نمونه برجسته کارکرد زیباشناختی در کارهای هنری دیده می شود، جایی که مرجع پیام خود پیام است و این پیام دیگر ابزار ارتباط نیست، بلکه موضوع آن است.
5- کارکرد همدلی:
یاکوبسن نشانه هایی را تحت این عنوان متمایز می کند که نقش شان اساساً «برقراری، ادامه یا قطع ارتباط، حصول اطمینان از برقراری جریان ارتباط («الو، صدایم را می شنوی؟»)،
جلب توجه مخاطب یا حصول اطمینان از هشیاری اوست («ببینم، به حرف هایم گوش می کنی؟» یا به سبک شکسپیر «گوش به من دار!»، یا در آن سوی خط تلفن «آهان!»).
کارکرد همدلی نقشی بسیار مهم در تمامی اشکال ارتباط ایفا می کند:
آیین ها، تشریفات، مراسم، خطابه ها، نطق ها، گفتگوهای خانوادگی و عاشقانه که در آنها محتوای ارتباط اهمیتی به مراتب کمتر از نفس حضور شخص و تایید عضویت وی در گروه دارد.
6- کارکرد فرازبانی:
هدفش روشن کردن معنای نشانه هایی است که ممکن است گیرنده آن ها را نفهمد. مثلاً کلمه ای که در گیومه قرار می گیرد یا توضیح داده می شود: «نشانه شناسی در معنای پزشکی کلمه».
کارکرد فرازبانی نشانه را به رمزگانی ارجاع می دهد که این نشانه معنایش را از آن گرفته است.
این کارکرد نقشی قابل ملاحظه در همه هنرها دارد: «خط» علامتی است که به رمزگان وابسته است؛ کلمه «دموکراسی» بر حسب نوع رمزگان معانی متفاوتی به خود می گیرد و …
7- فهم و احساس:
کارکردهای گوناگون – آن گونه که پیش از این تعریف شان کردیم – به طور هم زمان عمل می کنند.
در یک پیام واحد می توان همه این کارکردها را به نسبت های گوناگون و به طور آمیخته مشاهده کرد، که بسته به نوع ارتباط، یکی از آن ها نقشی مسلط در پیام ایفا می کند.
8- معنا و اطلاع:
بسته به این که نشانه ها کدام یک از روابط منطقی طرد (Exclusion)، شمول (Inclusion) یا اشتراک (Intersection) را با هم داشته باشند، سه نوع رمزگان خواهیم داشت که به ترتیب با کارکردهای تشخیصی (یا تمایزی)، رده بندی (یا طبقه بندی) و معنایی (یا دلالتی) انطباق دارند.
9- توجه و مشارکت:
هنگامی که گیرنده پیامی را دریافت می کند باید آن را رمزگشایی کند: او باید معنای پیام را بر اساس نشانه هایی که هر کدام شان عناصری از این معنا را در بر دارد – یعنی حامل اشاراتی در باب روابط نشانه ها با یکدیگر هستند – بازسازی کند.
در این راستا، پازل پیامی است که باید بر اساس خطوط، رنگ ها و اشکالی که هر قطعه آن دارد، و با قرار دادن این قطعه ها در جای مربوط به خود، معنای آن را (تصویر آن را) بازسازی کنیم.
منبع: گیرو، پی یر (1380)، نشانه شناسی، ترجمه محمد نبوی، تهران: نشر آگه، ص 31-19.
