شاخص های جهانی توسعه شامل 13 مورد است که تک به تک به آنها پرداخته شده است.
شاخص ۱: شاخص جهانی حکمرانی
شاخص جهانی حکمرانی وضعیت حکمرانی در بیش از ۲۰۰ کشور را گزارش می‌کند.
این گزارش اولین بار در سال ۱۹۹۶ منتشر شد و آخرین نسخه آن مربوط به سال ۲۰۲۰ است.
تعریف این پروژه از حکمرانی این‌گونه است:
حکمرانی دربرگیرنده سنت‌ها و نهادهایی است که در جامعه اعمال اقتدار می‌کنند.
حکمرانی شامل سه دسته فرآیند انتخاب دولت‌ها، کنترل دولت‌ها و تغییر دولت‌ها است.
در سال ۲۰۲۰، رتبه ایران در میان ۲۰۲ کشور ۱۸۱ بوده که پس از گرفتن میانگین عددی از زیرشاخصها به‌دست آمده است. نمرات زیرشاخصها بین بازه ۲.۵- و ۲.۵+ هستند.
شاخص۲: شاخص سهولت کسبوکار
پروژه انجام کسبوکار از طریق رتبه‌بندی سهولت انجام، یک مقیاس عینی برای ارزیابی مقررات کسبوکار و اجرای آنها در کشورهای مختلف فراهم می‌آورد.
پروژه انجام کسبوکار بر این اساس شکل گرفته است که قوانین شفاف، قوانینی که حقوق مالکیت قوی ایجاد می‌کنند، و قوانینی که اختلافات تجاری را حل‌و‌فصل می‌کنند؛ به توسعه اقتصاد خدمت می‌کنند.
در جدیدترین گزارش شاخص سهولت انجام کسبوکار، ایران نمره ۵۸.۵ از ۱۰۰ را کسب کرده و در بین ۱۹۰ کشور در رتبه ۱۲۷ قرار گرفته است.
شاخص ۳: شاخص کامیابی لگاتوم
شاخص کامیابی لگاتوم ابزاری برای سنجش میزان کامیابی در جهان ارائه می‌کند.
این شاخص تلاش کرده تصویری جامع از کامیابی ارائه کند به‌طوری‌که همه ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رفاه را در بربگیرد.
این شاخص نقاط ضعف و قوت کشورها را به آنها می‌شناساند و نشان می‌دهد برای افزایش کامیابی روی چه حوزه‌هایی باید بیشتر سرمایه‌گذاری کرد.
در جدیدترین گزارش شاخص کامیابی برای سال ۲۰۲۰، ایران نمره ۴۸.۱ از ۱۰۰ را کسب کرده است و در رتبه ۱۲۰ قرار دارد.
ایران در زمینه زیرشاخص‌های آزادی فردی و حکمرانی، بیشترین فاصله را با دانمارک به‌عنوان کشور صدرنشین دارد.
کمترین فاصله ایران با دانمارک در زیر شاخص سلامت است.
اما نکته تناقض‌آمیز، فاصله اندک ایران با دانمارک در زمینه شرایط زندگی در عین فاصله بسیار زیاد آنها در زمینه آزادی‌های فردی است.
شاخص ۴: شاخص حقوق مالکیت
شاخص بین‌المللی حقوق مالکیت، نمایانگر وضعیت نهادهای نظام حقوق مالکیت است.
این نهادها که به‌نوعی دامنه‌های این شاخص هستند عبارتند از: محیط قانونی و سیاسی، حقوق مالکیت مادی و حقوق مالکیت معنوی.
در آخرین گزارش این شاخص در سال ۲۰۲۰، ۱۲۹ کشور بررسی شده‌اند که در برگیرنده ۹۸ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و ۹۴ درصد از جمعیت جهان می‌شود.
امتیاز ایران در شاخص بین‌المللی حقوق مالکیت در سال ۲۰۲۰ معادل ۴.۲۵ از ۱۰ است و رتبه کشور در این شاخص ۱۱۳ است.
شایان ذکر است که رتبه ایران طی این سال‌ها همواره نامناسب بوده، در حدی که جزء ۲۰ درصد پایینی کشورهای جهان قرار داشته است. بر مبنای اطلاعات مربوط به ۹ سال گذشته، میانگین امتیاز ایران در مقیاس از صفر تا ۱۰، عدد ۴.۴ بوده است.
شاخص ۵: شاخص پیشرفت اجتماعی
شاخص پیشرفت اجتماعی در تلاش است پیشرفت اجتماعی را مستقیماً و بدون در‌نظر‌گرفتن متغیرهای اقتصادی اندازه‌گیری کند.
این شاخص، پیشرفت اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کند:
«ظرفیت جامعه برای رفع نیازهای اولیه شهروندانش، و همین‌طور ایجاد شرایطی که پایداری زندگی شهروندان و اجتماعات تضمین شود و همه افراد به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های‌شان تحقق کامل ببخشند».
در جدیدترین گزارش شاخص پیشرفت اجتماعی برای سال ۲۰۲۰، ایران نمره ۶۷.۴۹ از ۱۰۰ را کسب کرده است و در رتبه ۹۳ قرار دارد.
شاخص ۶: شاخص توسعه انسانی
تاکید شاخص توسعه انسانی بر این است که جهت ارزیابی وضعیت توسعه کشورها باید افراد و ظرفیت‌هایشان در نظر گرفته شود و نه صرفاً رشد اقتصادی.
این شاخص سیاست‌های ملی را ارزیابی می‌کند و به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا دو کشور با درآمد ناخالص ملی سرانه برابر، نتایج توسعه انسانی متفاوتی می‌گیرند.
در جدیدترین گزارش شاخص توسعه انسانی در سال ۲۰۲۰، ایران نمره ۰.۷۸۳ از ۱ را کسب کرده است و در رتبه ۷۰ قرار دارد.
شاخص ۷: شاخص جهانی نوآوری
شاخص جهانی نوآوری، کشورها را بر اساس توانمندی آنها در نوآوری رتبه‌بندی می‌کند. این شاخص بر این باور است که نوآوری چنانچه با کیفیت همراه باشد منجر به رشد و توسعه اقتصادی کشورها می‌شود.
این شاخص، نوآوری را این‌گونه تعریف می‌کند:
نوآوری می‌تواند دربرگیرنده یک محصول جدید یا بهبود یافته، یک فرآیند جدید، شیوه جدید بازاریابی؛ یا یک شیوه سازمانی جدید کسبوکار، سازمان محل کار یا روابط خارجی باشد.
در جدیدترین گزارش شاخص نوآوری در سال ۲۰۲۰، ایران نمره ۳۰.۹ از ۱۰۰ را کسب کرده است و رتبه ۶۷ را به خود اختصاص داده‌است.
شاخص ۸: گزارش جهانی شادی
گزارش جهانی شادی پیمایشی است که ۱۵۳ کشور را بر‌حسب درک شهروندانشان از میزان شاد‌بودن رتبه‌بندی می‌کند.
در نسخه سال ۲۰۲۰ گزارش جهانی شادی، ایران در رتبه ۱۱۸ قرار گرفته‌است.
بیشترین فاصله ایران با فنلاند (شادترین کشور جهان در سال ۲۰۲۰) در متغیر حمایت اجتماعی است که نمره فنلاند نزدیک به سه برابر ایران است.
پس از آن در آزادی انتخاب در زندگی بین ایران و فنلاند تفاوت چشمگیری وجود دارد و نمره فنلاند بیش از دو برابر نمره ایران است.
🔹 نکته قابل توجه این است که در سخاوتمندی نمره ایران بالاتر از فنلاند به‌عنوان شادترین کشور قرار گرفته است.
شاخص ۹: شاخص جهانی صلح
هدف شاخص جهانی صلح ارائه یک تصویر داده‌محور پیرامون صلح، امنیت و توسعه در جهان است.
در گزارش شاخص صلح، در سال ۲۰۲۰، ایران نمره ۲.۶۷ را کسب کرده است و در رتبه ۱۴۲ قرار دارد.
نمره میزان صلح‌آمیز‌بودن هر کشور در بازه صفر تا پنج تعیین شده است. به‌طوری‌که هر چقدر نمره یک کشور به پنج نزدیک باشد میزان خشونت بیشتر، و هر چه به صفر نزدیک باشد میزان صلح بیشتر است.
ایران در زمینه زیرشاخص‌های ترور سیاسی و بی‌ثباتی سیاسی، بیشترین فاصله با کشور ایسلند (صلح‌آمیزترین کشور در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۰) را دارد.
ایران همچنین در مقایسه با برترین کشور از نظر شاخص صلح، در حوزه‌های روابط با کشورهای همجوار، تظاهرات خشونت‌آمیز و خشونت بیشترین نیاز را به تدبیر و اصلاح دارد.
شاخص ۱۰: شاخص جهانی رقابت‌پذیری
شاخص رقابت‌پذیری با هدف سنجش شرایط و عوامل تولید در کشورهای مختلف به‌صورت سالیانه منتشر می‌شود.
این شاخص، رقابت‌پذیری را ویژگی‌ها و کیفیت‌های اقتصادی تعریف می‌کند که استفاده بهینه‌تر از عوامل تولید را امکان‌پذیر می‌کنند و سطح بهره‌وری را بالا می‌برند.
ایران در سال ۲۰۱۹ نمره ۵۲.۹۷ از ۱۰۰ و رتبه ۹۵ را در شاخص رقابت‌پذیری کسب کرده است.
ایران تنها در اندازه بازار نسبت به سنگاپور (یعنی بهترین کشور از نظر شاخص رقابت‌پذیری) وضعیت بهتری دارد که به جمعیت کشور مربوط می‌شود.
در زمینه به کارگیری فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، توانایی نوآوری، بازار کار و بازار تولید، ایران تقریباً نصف نمره سنگاپور را دارد.
غیر از اندازه بازار، نزدیک‌ترین عملکرد ایران به سنگاپور در زمینه بهداشت است.
شاخص ۱۱: شاخص عملکرد زیست‌محیطی
شاخص عملکرد زیست‌محیطی در راستای اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، میزان پایداری توسعه در جهان را می‌سنجد.
این شاخص کشورها را بر‌حسب عملکرد دولت‌ها و پیامد سیاست‌های زیست‌محیطی‌شان برای سلامت شهروندان، مصرف منابع، آلودگی، و نابودی گونه‌های زیستی، رتبه‌بندی می‌کند.
بر اساس گزارش سال ۲۰۲۰ ایران نمره ۴۸ از ۱۰۰ و رتبه ۶۷ را در شاخص عملکرد زیست‌محیطی کسب کرده است.
بر مبنای نمودار بالا، ایران فقط از نظر زیرشاخص خدمات زیست‌بوم، نسبت به دانمارک (بهترین کشور در این شاخص)، وضعیت بهتری دارد.
بیشترین فاصله عملکرد زیست‌محیطی ایران با دانمارک، در زمینه مدیریت منابع آب (۹۶.۳ درصد)، مدیریت فضولات (۸۱ درصد) و مدیریت انتشار فلزات سنگین (۷۳ درصد) است.
شاخص ۱۲: شاخص دولت شکننده
شاخص دولت شکننده فشارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که دولت‌ها با آنها مواجه می‌شوند را اندازه‌گیری می‌کند.
ماحصل این شاخص یک رتبه‌بندی از میزان فشارهایی است که توسط ۱۷۸ملت تجربه شده‌است. این شاخص این موضوع را هم می‌سنجد که آستانه تحمل یک دولت کجاست و کجا در وضعت قرمز قرار می‌گیرد.
بر اساس گزارش شاخص دولت شکننده در سال ۲۰۲۰، ایران رتبه ۱۳۵ را در بین کشورهای جهان کسب کرده است.
فاصله ایران و فنلاند (بهترین کشور از نظر این شاخص) از نظر شکنندگی دولت، بسیار زیاد است.
بیشترین فاصله در زمینه چنددستگی نخبگان، اعتراضات گروهی، مشروعیت دولت، حقوق بشر و حاکمیت قانون، و کمترین فاصله دو کشور نیز در زمینه خدمت عمومی وفشار جمعیتی است.
شاخص ۱۳: شاخص بهره‌وری انرژی
شاخص بهره‌وری انرژی میزان انرژی مصرف‌شده در جهان را اندازه‌گیری می‌کند.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۹ سالنامه شدت انرژی، ایران در میان ۵۸ کشور جهان، رتبه ۵۲ را در بهره‌وری انرژی دارد.
شدت انرژی ایران تا سال ۲۰۰۵، کمتر از میانگین جهانی است، اما بعد از آن از میانگین جهانی به‌طور فزاینده‌ای، فاصله می‌گیرد.
افزون بر این، میانگین جهانی شدت انرژی با نرخ به‌نسبت یکنواختی رو به کاهش است، اما شدت انرژی ایران رو به افزایش است که عدم بهره‌وری انرژی در ایران را نشان می‌دهد.
پیوست: درباره شاخص های جهانی توسعه به طور مبسوط بیشتر بخوانید
