هر جامعه ای به میزان مناسبی از مدارای اجتماعی نیازمند است تا در پناه آن بتواند به سامان اجتماعی دست پیدا کند.
در جوامعی که مدارای اجتماعی یافت نشود و یا میزان آن پایین باشد شاهد افزایش خشونت، درگیری، کشمکش و تضاد هستیم که سامان اجتماعی را به شدت دستخوش اختلال و بی کارکردی می کند.
سوی دیگر، در جوامعی که گروه های قومی، مذهبی، نژادی و زبانیِ گوناگون در آن زیست می کنند احتمال کم رنگ شدن مدارای اجتماعی وجود دارد،
به ویژه اگر دولت ها در این جوامع بر طبل قوم مداری و گرایش های مذهبی خاصی بکوبند،
یقیناً زمینه را برای فرسایش مدارای اجتماعی و به تَبَعِ آن افزایش خشونت فراهم می کنند.
مدارا با دیگرانی که از جنس و قوم و مذهب ما نیستند اگر چه ممکن است کمی دشوار به نظر برسد،
اما حقیقت این است که نیاز فوری و پایه ای به شمار می رود
و تا این اصل مهم مورد عنایت قرار نگیرد هر روز باید شاهد نزاع ها و درگیری های گوناگون بین انسان ها باشیم.
حتی مدارا با کسانی که هم فکر و هم عقیده با ما نیستند نیز بسیار ضرورت دارد یعنی مدارای اجتماعی
و یکی از مهم ترین دلایل بروز خشونت و نزاع در جامعه عدم مدارا با کسانی است که در طیف فکری و عقیدتی با یکدیگر قرار ندارند.
نداشتن مدارای اجتماعی و سخت گیری با دیگران – و البته آسان گیری بر خود – ریشه های فردی و اجتماعی فراوانی دارد که مهم ترین این ریشه ها بدین قرارند:
1. عدم شناخت کافی و منطقی از انسان و ویژگی های ایشان؛
این که انسان دارای چه صفات و ویژگی های عصبی-زیستی، روانی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است
و دارای چه محدودیت ها و فرصت هایی در زندگی فردی و اجتماعی خویش است
که همه این ها می تواند در کاهش یا افزایش مدارای اجتماعی تأثیر داشته باشند
و هر کدام از این عوامل در جای خود در خور بررسی های جدی و اساسی هستند.
2.عدم شناخت کافی از جامعه و شرایط فرهنگی و اجتماعی ای که انسان در آن زیست می کند؛
این موضوع بسیار اهمیت دارد که هر انسانی درون یک بافت و ساختار اجتماعی و فرهنگی خاصی زیست می کند
و از این منظر از زیست جهان خاصی هم برخوردار است که ضمن داشتن نقاط اشتراک با سایر زیست جهان ها نقاط افتراق فراوانی هم دارد.
همچنین در هر بافت و ساخت اجتماعی و فرهنگی
انواع متکثری از عناصر و اجزای فکری، قومی، دینی، زبانی، نژادی جریان دارد که می توانند
به نوعی در شکل گیری شخصیت و هویت هر فرد تأثیر گذار باشند
و این امر تا حدودی نسبی و غیرمطلق هستند که اگر مطلق پنداشته شوند، زمینه های شکل گیری خشونت و عدم مدارا را فراهم می سازند.
3. بی توجهی به امور تاریخی و فراتاریخی؛
توجه به این اصل مهم ضروری است که انسان موجودی تاریخی است و درون افق تاریخی خاصی رشد کرده و بالیده و این که هیچ انسانی را نمی توان بیرون از سنت تاریخی تصور کرد.
البته این به معنای ماندن در چارچوب تنگ و تاریک تاریخ نیست و آدمی در عین حال که در قالب تاریخی رشد می کند،
اما در عین حال، بر حسب قدرت استعلایی می تواند نوعی فرارَروی هم داشته باشد
و با بسیاری از حوادث و رویدادهای تاریخی ارتباط برقرار کند.
اگر بپذیریم که انسان موجودی تاریخی است
آن گاه در می یابیم که بسیاری از دانسته های انسانی هم موجودیت تاریخی دارند
و بر این اساس، دیگر آنها را فراتاریخی تلقی نمی کنیم و در نتیجه با رفتاری روادارانه با داشته های دیگران که مربوط به تاریخ خودشان است، برخورد می کنیم.
4.عدم پذیرش تکثر در باورها، ارزش ها و هنجارها؛
هر انسانی باید بیاموزد که باورها، ارزش ها و هنجارهای مربوط به فرهنگ و جامعه او لزوماً اموری مطلق، فراتاریخی و جهان شمول نیستند
و اگر این گونه باشد انسان های هر فرهنگی هم باید این گونه بیاندیشند و بر اساس آن رفتار کنند و در آن صورت دور از انتظار نیست که به گفته حافظ عزیز
«جنگ هفتاد و دو ملتی» راه بیافتد که بنیان هستی آدمیان را از ریشه براندازد و «چون پرده بر افتد نه تو مانی و نه من».
باورها، ارزش ها و هنجارهای هر فرهنگ و جامعه ای ارزشمند و قابل احترام است
و باید که از سوی همگان به رسمیت شناخته شوند
و البته بر حسب نیاز و با رعایت همه موازین انسانی و اخلاقی مورد نقادی و بررسی هم قرار بگیرند.
لازم است تأکید شود همه این مواردی که گفته شد زمینه را برای جاری و ساری شدن اصل مدارای اجتماعی در جامعه مهیا نموده
و مهم تر این که زمینه را برای داشتن یک جامعه عاری از خشونت، نزاع، درگیری، جنگ، توهین، نفرت، کینه و انزجار فراهم ساخته
و در نهایت داشتن جامعه ای سالم، آزاد، برابر و امید بخش را نوید می دهد.
