به این سوال (جامعه ما …)، نمی توان در این محدود پاسخ داد، اما یک مقایسه شاید بد نباشد، البته باید تاریخ ها را دقت کنیم:
هنگام خواندن زندگی نامه میکل آنژ (1464 – 1564) وقتی به تعداد جمعیت باسواد فلورانس در زمان رنسانس برخوردم، خیلی تعجب کردم.
براساس اطلاعات بدست آمده از ثبت کاداستر، 70 درصد فلورانس ها در سال 1427 باسواد بودند! خیلی عجیب است!
این زمان میکل آنژ، در ایران مقارن است با روی کار آمدن صفویان و حکومت شاه اسماعیل یکم (۱۴۸۷ – ۱۵۲۴).
براستی در این زمان، تعداد باسوادن جامعه ما ایران چقدر بوده؟ 1 درصد یا 2 درصد؟ و این 2 درصد هم چه می خواندند؟
از علوم جدید که خبری نبود! چون علوم جدید حتی 400 سال پس از آن نیز ممنوع و کفر شمرده می شده! بنگرید به تخریب مدارس رشدیه در 400 سال پس از زمان میکل آنژ در ایران …!
به تاریخ عنایت فرمائید، یعنی اوضاع ایران چهارصد سال بعد از میکل آنژ چنین بوده؟! این واقعاً وحشتناک است…!
اما 300 سال پس از زمان میکل آنژ، وقتی گذرِ سفرا و دیپلمات های ایرانی به اروپا می افتد بیشتر از تحولات صنعتی و فکری، دختران و زنان اروپایی جلب نظرشان می کند!
و این دیپلمات های جامعه ما ایران به منزله قشر روشنفکر ایران بودند، نه عوام الناس…! دو نمونه می آورم:
مثال اول؛ اولین نفر میرزا ابوالحسن خان شیرازی بوده که خودفروخته ترین رجال ایرانی بوده و اولین سفیر فتحعلی شاه به انگلستان بوده.
خواندن زندگینامه اش برای هر وطن پرستی، عذاب آور است!
او در 1810م. به فرمان فتحعلی شاه عازم لندن می گردد.
چگونگی رویارویی او با دنیای مدرن و مات و مبهوت ماندنش در کتاب خاطراتش (حیرت نامه) به تفصیل آمده و اسم کتابش را هم حیرتنامه گذاشته که از اوضاع غرب حیرت می کند!
در لندن بلافاصله فراماسونر و سپس مزدبگیر کامل انگلیسی ها می گردد و دولت انگلستان 1500 روپیه برایش مزد تعیین می کند که از طریق کمپانی هند شرقی مرتب به مدت 35سال پرداخت می گردد.
جالب اینجاست که ایرانیان اصلاً درکی از رشوه نداشتند و نمی دانستند که در قبال این مزد و در واقع رشوه، قرار است میرزا ابوالحسن خان چه خدمتِ گزافی به انگلستان بکند … و حتی وقتی فتحعلی شاه از آن باخبر می گردد، آن را نشانه لیاقت او دانسته و می گوید:
«آفرين، آفرين، ابوالحسن تو روى مرا در مملكت بيگانه سفيد كردى، من هم روى تو را سفيد خواهم كرد…» (تاریخ روابط ایران و انگلیس،محمود…ج1ص96) و در نتیجه، او را وزیر خارجه ایران می کند و این مزدبگیر انگلیسی از دشمنان سرسخت اصلاحاتِ عباس میرزا و قایم مقام بود و از هیچ توطئه و دسیسه ای برعلیه آن دو دریغ نکرد…!
جالب اینجاست که میرزا ابوالحسن خان که سفیر ایران در انگلستان بوده، به زودی رسالت دیپلماتیکی اش را فراموش کرده، غرق در خوشگذرانی شده عاشق دخترِ کاستلردی (وزیر خارجه انگلستان) می گردد و شب ها از عشق او گریه سر می داده و حافظ می خوانده! (اسماعیل رایین..ص320)
وقتی از او می پرسند چرا ایرانیان، زنان خود را به سفر نمی برند، می گوید:
«اولاً رسم ایرانی زن به سفر بردن نیست، خصوصاً به انگلستان زن به همراه داشتن، از قبیل زیره به کرمان بردن است» (حیرت نامه…ص106)
و این مقارن با زمانی بوده که قوای عباس میرزا در جنگ با روس ها هر روزه متحمل تلفات و شکست های عدیده می گشتند…
مثال دوم؛ ميرزا علينقى حكيم الممالك تقریباً 50 سال پس از میرزا ابوالحسن خان، در 1856م نایب دوم سفارت ایران در فرانسه می گردد، او در نامه ای به پدرش در مورد دختران پاریس می نویسد:
«زمستان شروع مى شود [خرج] ذغال است. خرج چاى است. خرج حمام است … اشاره به پريرويان و سيم اندامان دختران گلعذار پاريسى فرموده بوديد، خوشم مىآيد كه سركار شما هم از حالت اين گلستان بى اطلاع نباشيد، بله پاريس است و از هر حيث اولين شهر روى زمين. باغى است پر از اشجار بارور و ثمرش همه دختران سيم بر. امّا چه كنم كه معنى مضمون شيخ در اينجا بروز كرده است.
تو درخت خوب منظر همه میوه ای و لیکن
چه کنم به دست کوته که نمی رسد به سیب ات
بلندى اين درخت ها و كوتاهى دست امثال ماها، بر همه كس معلوم است بجز نگاه به بالا كردن و كلاه از سر افتادن و حسرت خوردن از اين باغ، باغبان گل بهره اى به ما نداده است. عيش پاريس تمام نمی شود. براى هيچكس، مگر به چهار چيز: اوّل پول زياد، دوّم لاابالى گرى بى اندازه، سوم بيكارى و آسودگى بى اندازه. چهارم هزار چيز كه من نمىتوانم حالا در عريضه شرح بدهم. ان شاء الله اگر زنده ماندم و شرفياب شدم، شفاهاً عرض خواهم كرد…» (اسناد تاريخى خاندان غفارى … ج2 ص466)
البته لازم به ذکر است که این تعاریف از دختران را به پدرش می کند، نه به یکی از دوستانش…!
برگردم به مقایسه امروزمان با زمان میکل آنژ که فاصله زمانی اش، پانصد و پنجاه سال می گردد…!
بسیار اطلاعات جالبی داشت. ممنون