سبک زندگی سلامت محور و سلامت اجتماعی در زمان بحران کرونا

همه گیری بیماری کرونا و اجرای  قرنطیه اثرات مختلفی بر جنبه های روانی و اجتماعی افراد جامعه گذاشته است. 

مقاله حاضر به مرور سبک زندگی در زمان بحران ویروس کرونا و سلامت اجتماعی جامعه  پرداخته شده است.

مطالعه نشان داد که حوزه سبک زندگی، یکی از حوزه های متاثر از این بحران است.

سبک زندگی سلامت محور به عنوان یک پدیده چندعلتی، چندبُعدی و چنددلالتی به الگوهای جمعی رفتار مربوط می شود که می توانند مانعی در مشکلات مربوط به سلامت و تضمین کننده سلامت برای فرد باشند.

این سبک از ابعاد متنوعی چون ورزش، تغذیه مناسب و نامناسب، خودکنترلی، رفتارهای پیشگیرانه و … تشکیل شده است.

از اوایل سال جدید (2020) میلادی، جهان در جریان بحرانی قرارگرفت که شاید تصور نمی رفت اینگونه به جهانگیری تبدیل شود.

کرونا که در شهر ووهان چین پای به زندگی انسان گذاشت، با «فشرده شدن زمان و مکان» حاضر و غایب به لحاظ مکانی و زمانی به یکدیگر نزدیک شدند و به سرعت در سرزمینی به پهناوری کره زمین شیوع یافت.

شیوع ویروس کرونا به عنوان یک بحران جهانی از جهات مختلف با دیگر بحران ها چون سیل و زلزله تفاوت ها و تشابهات علّی و ماهوی دارد.

این شیوع عالم گیر را به عنوان یک وضعیت ناگهانی، از آن جهت که اختلالی جدی

بر الگوهای معمول زندگی و کارکرد جوامع؛

همواره با خسارت های انسانی، مادی و اجتماعی گسترده ای

فراتر از توانایی جامعه آسیب دیده سبب شده

و مداخلات فوق العاده و اضطراری برای نجات و حفظ حیات انسانی و شهری را به یاری می طلبد، باید یک بحران نامید (حائری، 1399).

ایران به طور رسمی از ابتدای اسفند سال 98، آلوده شدن به این ویروس را گزارش نمود، تا در کنار سایر کشورهای جهان، دست و پنجه نرم کردن با بحران ناشی از این پدیده را تجربه نماید.

تلاش برای انکار و یا نادیده انگاری این ویروس و بحران ناشی از آن از یکسو، و ایجاد بیم و هراس ناشی از ابعاد گسترده این ویروس برای مخاطبان از سوی دیگر، دو سوی سیاست ها و رویکردهای مختلف اتخاذ شده از سوی متولیان و رسانه های رسمی و غیررسمی کشور بوده است که ایرانیان دراین دوره تجربه نموده اند.

اما، در نهایت پذیرش مخاطرات گسترده این ویروس و تلاش برای مهار و کنترل آن در اولویت اول و مدیریت آثار و پیامدهای آن در اولویت بعدی، در دستور کار قرار گرفت (اسکندریان، 1399).

سبک زندگی اصطلاحی است که در فرهنگ سنّتی چندان کاربردی ندارد.

سبک زندگی چون ملازم با نوعی انتخاب از میان تعداد کثیري از امکان هاي موجود است؛ سخن گفتن از کثرت انتخاب نباید به این پندار بیانجامد که در (باب) همه انتخاب ها به روی افراد باز است.

یا آنکه همه مردم تصمیم هاي مربوط به انتخاب های خویش را با آگاهی کامل از کلیه امکانات موجود بر می گزینند.

چه در عرصه کار و چه در عرصه مصرف، برای همه گروه هایی که از قید فعالیت های سنتی آزاد شده اند، انتخاب های گوناگون در زمینه سبک زندگی وجود دارد (ارجمند سیاهپوش، 1391).

رهبر معظم انقلاب سبک زندگی را این‌گونه تعریف کرده‌اند:

سبک زندگی عبارت از چیز‌هایی است که متن زندگی ما را تشکیل می‌دهد؛

این بخش حقیقی و اصلی تمدن است،

مثل مسئله خانواده و سبک ازدواج،

نوع مسکن،

نوع لباس،

الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات،

مسئله خط، مسئله زبان،

کسب و کار، رفتار ما در محل کار، در دانشگاه، در مدرسه، در فعالیت‌های سیاسی، در ورزش، در رسانه‌ای که در اختیار ما است،

رفتار ما با پدر و مادر، همسر، فرزند، دوست، رئیس، پلیس، مرئوس، پلیس، مأمور دولت، رفتار با دشمن و بیگانه، رفتار ما در سفر، در نظافت و طهارت.

بنابراین منظور از سبک زندگی، یعنی هنر درست زندگی کردن در موقعیت‌های مختلف است و سُکان زندگی خود را در موقعیت‌های مختلف در دست داشته باشیم تا بتوانیم کشتی زندگی خانوادگی و اجتماعی‌مان را در طوفان‌های ناخواسته به ساحل امن هدایت کنیم.

در دو یا سه دهه گذشته، مفهوم سبک زندگی به طور عام و سبک زندگی سلامت محور به طور خاص، توجه بسیاری از متفکرین اجتماعی، پژوهش گران سلامت و جامعه شناسان پزشکی را به خود جلب کرده است.

سبک زندگی، بسیاری از رفتارها ی سلامتی و بیماری را تبیین می کند.

بلوخ، سبک زندگی سلامت محور را راهنمایی برای جلوگیری از مشکلات بهداشتی و تضمین کننده حد اعلای سلامتی برای فرد می داند و در این زمینه به رژیم غذایی و ورزش اشاره می کند (دیوین و لپیسو، 2007).

با توجه به این که در جامعه جهانی، بررسی رفتارهای افراد جامعه، به ویژه رفتارهای بهداشتی و سبک زندگی آنان امری ضروری است، ولی این امر در جامعه ما مفعول مانده است.

به رغم اثبات سلامتی و بیولوژی با عوامل اقتصادی و اجتماعی، سازوکار این ارتباط به خوبی روشن نیست و نظریات مختلفی در این زمینه ارائه شده است.

هامبورگ و همکارانش برآورد کرده اند که ممکن است حدود 50 درصد مرگ ومیرهای نابهنگام در کشورهای غربی ناشی از سبک زندگی باشد (کورتیس، 1386).

کاکرام، از جامعه شناسان پزشکی معاصر، نیز معتقد است که سبک زندگی سالم، مجموعه انتخاب هایی است که فرد بنابر موقعیت اجتماعی خود برمی گزیند و این انتخاب ها برآمده از موقعیت ساختاری و موقعیت فردی وی هستند.

در حقیقت، فرصت های زندگی یک شخص به وسیله موقعیت اجتماعی و ویژگی های گروه های منزلتی ویژه تعیین می شود (کاکرام، 2004).

بحث و نتیجه گیری

در حوزه های اجتماعی- فرهنگی تاثیر ویروس کرونا را می توان هم مثبت و هم منفی ارزیابی کرد.

از تاثیرات منفی به ایجاد گسست اجتماعی

و افزایش فردگرایی و انزوای اجتماعی به ویژه برخوردها،

تماس ها و ارتباط های کنترل شده و هدف محور و حسابگرانه و تا حد زیادی غیرعاطفی،

تقلیل شیوه های ارتباط انسانی چهره به چهره و افزایش ارتباطات مجازی بنیاد،

کاهش سرمایه اجتماعی به ویژه اعتماد اجتماعی و در نظر گرفتن احتمال وجود خطر در هر حوزه ای،

کاهش سلامت اجتماعی،

ایجاد و افزایش پیامدهای روانی – اجتماعی نظیر هراس، ترس، اضطراب، استرس، وسواس های فکری و علمی نام برد.

همچنین از اثرات مثبت می توان به ارتقای فرهنگ نظافت شخصی و اجتماعی – محیطی،

توجه بیشتر به فضاهای زیستی و احترام متقابل به محیط زیست

و شریک دانستن سایر موجودات کره زمین در این زیست بوم،

ترویج و ارتقای فرهنگ سرگرمی های درون خانوادگی اشاره کرد .

باید خاطر نشان کرد که سبک زندگی یکی از عوامل توسعه اجتماعی و ارتقای سلامت اجتماعی افراد و جوامع به شمار می رود.

یکی از مؤلفه های بسیار مهم سبک زندگی، توسعه مهارت های اجتماعی است.

این مهارت ها بر سلامت اجتماعی افراد تاثیر می گذارد.

لذا، با افزایش میزان سلامت اجتماعی افراد جامعه، میزان سرمایه اجتماعی در جامعه افزایش می یابد و دستیابی به اهداف توسعه، سریع تر و امکان پذیرتر می شود.

بنابراین، توجه به سلامت افراد جامعه، به ویژه سلامت اجتماعی آنها و عوامل تاثیرگذار بر آن، از جمله سبک زندگی افراد تاثیر مهمی بر سلامت جامعه خواهد گذاشت.

منابع

• بیانات مقام معظم رهبری در خصوص سبک زندگی اسلامی، خراسان شمالی، 1391.
• حائری، وحید (1399). «اقدامات محلی در بحران های جهانی و نقش مراکز حمایت اجتماعی و مدیریت بحران محلات در مقابله با شیوع بیماری کرونا (شهر تهران )»، فصلنامه علمی – تخصصی ارزیابی تاثیرات اجتماعی، شماره دوم، صص 255- 281.
• فاضلی، محمد (1386). «تصویری از سبک زندگی فرهنگی جامعه دانشجویی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره یک، صص175- 189.
• قاسمی، وحید/ رسول، ربانی و دیگران (1387). «تعیین کننده های ساختاری و سرمایه ای سبک زندگی سلامت محور»، مسائل اجتماعی ایران، سال شانزدهم، شماره 63، صص 181-213.

Wu, Z., McGoogan, J. M. (2020). Characteristics of and Important Lessons from the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Outbreak in China: Summary of a Report of 72 314 Cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention external icon. JAMA. Published online: February 24.DOI:10.1001/jama.2020.2648.

WHO. Novel coronavirus (2019-nCoV) situation report – 15. Feb 4, 2020. https://www.who.int/docs/default-source/ coronaviruse/situationreports/20200204-Sitrep 15 ncov.pdf? sfvrsn =88fe8ad6_2 (accessed Feb 4, 2020).

Sobel, M. (1981). Lifestyle and Social Structure: Concepts, Definition, and Analyses, Academic Press.

Cockerham, W. C. (2005). “Health lifestyle theory and the convergence of agency and structure”, Journal of Health and Social Behavior, 46: 51-67.