فقه مردمی و فقیه مردم گرا، نگاهی مختصر از دو منظر جامعه شناسی فقه و مطالعات فرهنگی دین
(به مناسبت دوازدهمین سالروز درگذشت آیت ا… فقید، حسینعلی منتظری مهر ۱۳۰۱ — آذر ۱۳۸۸ )
🔰 جریان قالب – غالب فقه شیعی پس از انقلاب ۵۷ را از منظر جامعه شناسی فقه می توان فقه حکومتی و فقیهان منتسب به آن را می شود فقیهان حکومت پسند نامید.
🔰 خصیصه اصلی فقه حکومتی
دفاع و توجیه حقوقی شرعی نظام و حاکمیت و قائل شدن نوعی «تکلیف مداری» برای مردم و «حق مداری» برای نظام حاکم است .
🔰 در مقابل، جریان کم رنگ و نحیفی از فقه شیعی می توان سراغ گرفت که مبنای جهت گیری فقهی شرعی آن عمدتا «دفاع از حق مردم در برابر قدرت نظام» با مایه هایی از «حقوق بشر دینی» و «حقوق شهروندی» مدرن است ….
🔰 به این معنا دو عالم مجاهد شیعی فقید طالقانی و منتظری را می توان از جمله پیشاهنگان چنین «فقه مردمی» دانست…..
🔰 اعتبار اجتماعی بالا و پذیرش فرهنگی قوی «فقه مردم گرا» و «فقهای مردمی» (بر خلاف فقه حکومتی و فقهای حکومتی) در نزد افکار عمومی سنتی و مدرن و نسل های اجتماعی مختلف در جامعه ایران معاصر در چند دهه گذشته به حدی بوده و هست که با استفاده از اصطلاح رایج در «مطالعات فرهنگی دین» می توان این جریان را «فقه مردم پسند» نیز محسوب نمود ….
🔰 فقه مردمی و فقه مردم پسند به لحاظ شجاعت و صراحت در دفاع قوی و حداکثری از «حق الناس» (که همتای دینی سنتی حق شهروندی و حقوق بشر مدرن است) می تواند «فقه خداپسندانه » نیز باشد چرا که:
«صدای مردم، صدای خداست» و رعایت «حق مردم» نیز مهم ترین «تکلیف دینی» در برابر خداوند است ……
🔰 از منظر جامعه شناسی فقه و مطالعات فرهنگی دین افزوده شدن روز افزون بر اعتبار اجتماعی و پذیرش فرهنگی «فقه مردمی و فقه مردم پسند» آزمون تاریخی اجتماعی مهمی است:
هم برای «فقه مردم گرا» تا بیش تر دفاع دینی مدنی از نظامات حقوق بشر و شهروندی مدرن را تقویت کند
و هم برای «فقه حکومتی» تا به سمت «حق مداری مردم» و «تکلیف مداری حکومت» عزیمت کند.
