نابسامانی اجتماعی از علت های مهم زایش مسائل اجتماعی جامعه امروزین ایران در سطح های خُرد و کلان است.
نابسامانی یا بی نظمی های ایجاد شده، برایند مهاجرت های گسترده ای است که افزون بر ایجاد کلان شهرهای بزرگ در شهرهای هدف، و مشکل های نوپیدا در آنجا، شهرهای مهاجرفرست را نیز با مسئله های خالی شدن از جمعیت و نیروی انسانی روبرو می کند و به حاشیه نشینی و باززایش آن به دلیل ماندگاری و پیوستگی مهاجرت های گوناگون کمک می کند.
حاشیه نشینی و شکل های گوناگون آن افزون بر ایجاد مسئله های اجتماعی، بی تعهدی به هنجارهای اجتماعی در گونه های دین، قانون، مقررات و … را به دنبال دارد.
جامعه به دلیل رهاشدگی حاشیه نشینان از قید و بند هنجارهای جامعه زادگاه و نپذیرفته شدن و نپیوستن به هنجارهای نو، آزادی و رهاشدگی از ارزش ها و هنجارها را پدید می آورد.
گوناگونی هنجارها، باز از حاشیه نشینی اثر می پذیرد.
جابجایی های فضایی شهروندان به ویژه افراد مهاجر و حاشیه نشین در بستر محله های شهر، دوباره بی تعهدی و رهاشدگی چندباره را در پی دارد.
رشد شتابان جمعیت ناشی از افزایش جمعیت مهاجرین نیز به این نابسامانی ها کمک می کند.
افزون بر همه این ها گسترش دنیای مجاز و ارتباطات گسترده و بی مکان و رسانه شدن تک تک افراد جامعه بدون در نظر گرفتن بسندگی آن ها برای رسانه بودن در دنیای شبکه های اجتماعی مجازی به التهاب آفرینی، نابسامانی و جامعه پذیری نادرست افراد جامعه کمک می کند.
باززایش نشدن هنجارهای جامعه بر پایه دین، آداب و رسوم و… به ورود ارزش های دگرگون از ارزش های جامعه منجر می شود.
دگرگونی و ورود شتابان ارزش های وارداتی که پیوسته در حال ورود هستند نهادهای اجتماعی جامعه مانند دین، خانواده، مسجد و … را به بیرون از ارزش گذاری و اثرگذاری هدایت کرده و جامعه را در تیررس نابسامانی های زیادی قرار داده است.
جامعه در تیررس ارزش ها و هنجارهای گوناگونی قرار گرفته است که هرگز مسیر سامان، ساخت و ساختار اجتماعی را طی نمی کنند
و رفتارهای جمعی پیوسته جامعه را با بی هنجاری های گوناگون روبرو می کند و رفتارهای جمعی هرگز مسیر شکل گیری به سوی رفتار اجتماعی را پیدا نمی کنند
و این همان مسیر تهاجم فرهنگی است که جامعه را در مسیر بی ثباتی و نابهنجارسازی قرار داده است،
هویت جامعه در حوزه های گوناگون آسیب دیده و جامعه از سازوکارهای نظام سازی های فرهنگی و اجتماعی خود بازمانده و نظام های جایگزین هم که وارداتی هستند پیوسته تنه به تنه نظام فرهنگی و اجتماعی جامعه خودی می زنند
چنین سازوکارهایی جامعه را از فرایند جامعه پذیری، اجتماعی شدن و بازآفرینی ارزش ها و هنجارها برابر نظام فرهنگی و اجتماعی جامعه خودی دورساخته است
و جامعه در نابسامانی اجتماعی و فرهنگی بی پایانی قرار گرفته است
بسیاری از اختلاس ها، بی تعهدی ها و رفتارهای مرضی در سطح های گوناگون رسمی و غیررسمی از چنین جابجایی های شتابان در حوزه های جمعیتی، رفتاری، ارزشی و هنجاری پدید آمده و پیوسته این سازوکار معیوب ادامه دارد.
جمعیت های حاشیه ای مرتب از مهاجرت های بی پایان شکل می گیرند و این زنجیره همواره بازسازی شده و جامعه را در تیررس نابسامانی قرار می دهد.
نابسامانی های موجود در حوزه های مجازی که امروزه بیشترین جریان جامعه پذیری و همسازی جامعه را به عهده دارد گروه های مرجع و اعتبار اجتماعی در پذیرش ارزش ها را دگرگون کرده و در تیررس این جابجایی ها و جامعه پذیری های بدون پشتوانه قرار داده است که ارزش های دینی، اخلاقی و فرهنگی جامعه خودی را به مبارزه می طلبد.
همه این ها زاییده جهانی سازی یکجانبه گرایی است که همه فرهنگ های جهانی را در خود می بلعد و ارزش های زندگی اجتماعی را در فردگرایی و عقلانیت ابزاری بی پایان غوطه ور کرده است به گونه ای که در جامعه، همیاری، کمک و انسانیت به عنوان ارزش های والای انسانی جای خود را به سود، نفع پرستی و لذت گرایی بی پایان داده است.
رفتارهای نوی جامعه در زمینه مسافرت، مصرف، دوری از ازدواج و … همه برایند چنین دگرگونی ها در جامعه پذیری و جابجایی ارزش های وارداتی است.
فیلم برداری از همه صحنه های خوشایند و ناخوشایند حتی در شرایط بحران اجتماعی برایند همین رفتارهای مرضی است همه فردها نقش رسانه ها را به خود گرفته اند و از نقش های انسانی، کمک و …. بازمانده اند.
نهادهای اجتماعی جامعه مانند نهاد دین، روحانیت که رسالت جامعه پذیری را به عهده دارد، نهاد خانواده و نهادهای دیگر باید به نقش های خود برابر شرایط دگرگون شونده آگاه شده و برابر دگرگونی های مادی و ابزاری پاسخ دهند و فرایند جامعه پذیری جامعه را فراخور زندگی اجتماعی پاسخ دهند.
شتاب جامعه پذیری نهادهای اجتماعی جامعه پذیرکننده باید همخوان شتاب دگرگونی های مادی و مسئله های نو پیدا شود.
شکاف نسلی و دورافتادگی خانواده ها از جریان اجتماعی شدن
و بی عنایتی دستگاه های اداری مسئول به جریان مهاجرت های بی پایان
و بی قاعدگی ارتباط ها با شبکه های اجتماعی
همه جامعه را در تیررس دگرگونی های هایی قرار داده است
که جامعه به دلیل بی کنترلی ها در کج شدن از جاده های حرکتی شناخته شده خود قرار گرفته است
و چنین تلو خوردن و واژگونی ها می تواند جامعه و هویت آن را از پایه مورد هدف قرار دهد.
در دنیایی که قدرت های استعماری در پی بلعیدن و دگرگونی هویت های ملی و مصادره آن ها به سود خود هستند
مرکزهای دانشگاهی خواب آلود به مسیر انحرافی بلعیده شدن و دگرگونی هویت و ارزش های خود با عنوان مدرنیته و آرمانی کردن آن و پیشتازی در رسیدن به آن کمک می کنند
و خوش باورانه، توسعه جامعه جهانی را بدون هدف های کشورهای استعماری پذیرفته اند
و مرکزهای دینی مانند حوزه های علمیه به دور از تحول های جهانی و دگرگونی ها، مسیر سنتی خود را دنبال می کنند بیشتر در خود مشغولند و از جامعه خبر آن چنانی ندارند
و چنین سازوکارهایی به نابسامانی های بی پایان منجر شده است.
