در حالی که در کتاب های مرجع، تلاش شده است تا تعاریف پیچیده ای از عناوین مهم مسئله اجتماعی (Social problem) ارائه شود، اما من در تعریف مسائل اجتماعی روی ادراکات عمومی (Public Perceptions) که به نظر می رسد توافق عمومی روی آن باشد، تاکید می ورزم. در راستای چنین نگرشی در تعریف مسائل اجتماعی چهار نکته وجود دارد.
اول آنکه ما زمانی واژه «مسئله اجتماعی» را به کار می بریم که نشان دهیم چیزی اشتباه (Wrong) است. این یک ادارک عمومی است. هر آن چیزی مسئله اجتماعی است که ناظر بر شرایط منفی باشد.
در ادراک مردم، چیزهایی مانند خانواده های شاد، سلامت یا مدارسی که در انجام امور آموزشی و تربیتی موفق هستند، مسئله اجتماعی نیستند. زمانی ما «مسئله اجتماعی» را به کار می بریم که با زحمتی (Trouble) رو به رو شویم.
دومین نکته، دشواری و جدی بودن مسئله است. مسائل اجتماعی باید ناظر بر شرایط شایع و گسترده ای باشد، بدین معنا که دربرگیرنده و آسیب زننده به تعداد بسیاری از افراد باشد و صرفاً مشکل تعداد اندکی از افراد نباشد.
اگر من شغلم را از دست بدهم، این مشکل شخصی من است. از دست دادن شغل مرا ناراحت می کند، اما الزاماً موجب ناراحتی شما و اشخاص دیگر نمی شود. اما اگر عاملی باعث شود که بسیاری از ما شغلمان را از دست بدهیم، آن وقت ما با مسئله اجتماعی رو به رو هستیم که افراد ایجادکننده ( و همین طور قادر به حل) آن نیستند.
مایلم برای توضیح این موضوع از جفری دامر صحبت کنم. او کسی بود که تعدادی پسر بچه را کشت و خورد. او به امریکایی ها نشان داد که در میان ما آدمخوار نیز می تواند وجود داشته باشد. من نظر شما را نمی دانم، اما به نظر من آدمخواری فقط یک امر غلط است. اما وقتی ما در افکارسنجی، نظر امریکایی ها را درباره این موضوع جستجو کنیم، آدمخواری هرگز به عنوان یک مسئله ذکر نمی شود، آدمخواری در متون مربوط به مسائل اجتماعی آورده نشده است، در ضمن در کنگره امریکا درباره این موضوع صحبت نمی شود، هیچ گونه تلاش و یا فعالیتی برای مقابله با آدمخواری در امریکا نمی شود، از ما خواسته نمی شود تا پولمان را برای مبارزه با عوامل این موضوع اختصاص دهیم و همین طور الی آخر.
چرا این کارها درباره موضوع آدمخواری نمی شود؟
زیرا علی رغم وحشتناک بودن موضوع آن، فقط جفری دامر بود که پسربچه ها را می کشت و می خورد، مسلماً وجود یک فرد در میان ما برای اینکه آدمخواری مسئله اجتماعی بشود، کافی نیست. مسائل اجتماعی به شرایط مشکل داری اطلاق می شود که بر تعداد کافی از افراد اثر گذارد.
سومین نکته آن است که همیشه در تصور مسئله اجتماعی یک مقداری دید خوشبینانه وجود دارد. شرایطی مسائل اجتماعی نامیده می شوند که این تصور درباره آنها وجود دارد که می شود و امکان دارد آن را تغییر داد. شرایطی که به نظر ما تحت تاثیر انسان ها ایجاد شده و بنابراین به وسیله خود انسان ها نیز می شود آن را تغییر داد.
مثلاً مرگ را در نظر بگیرید؛ قطعاً مرگ یک وضعیت مشکل زا و شایع است، اما همه انسان ها خواهند مُرد و کسی نمی تواند این وضعیت را تغییر دهد. با این وصف، مرگ یک «مسئله اجتماعی» نیست.
با این همه، بسیاری از شرایط دیگری را که در حول و حوش مرگ هستند و می توان آنها را تغییر داد، در نظر بگیرد: برای ما امکان پذیر است تا زمان مردن افراد (با کاربرد فن پزشکی برای افزایش طول عمر یا خودکشی های با مشورت بیماری که در معرض بیماری های علاج ناپذیر است برای پایان دادن به زندگی) و چگونگی مُردن افراد (مراقبت از افراد سالمند در خانه های سالمندان و تحت مراقبت پرستار، تصادفات اتومبیل و هواپیما که موجب مرگ زودرس می شود) را تغییر دهیم.
همین طور، زلزله ها یا طوفان ها را نمی توان مسئله اجتماعی دانست، زیرا نمی توان کاری برای توقف آنها انجام داد. اما ما می توانیم درباره مسائل اجتماعی ای که در اطراف حوادث و بلاهای طبیعی هست سخن بگوییم، مسائل اجتماعی بالقوه ای مانند هزینه بیمه، ناتوانی های نظام های کمک رسانی در حوادث غیرمترقبه طبیعی، یا مسئولیت پاسخگویی چنین بلاهای طبیعی.
مسائل اجتماعی واژه ای است که ما زمانی آن را به کار می بریم که بتوان با دخالت انسان ها شرایط مشکل زا را تحت کنترل درآورد.
پس، مسئله اجتماعی به شرایطی اطلاق می شود که غلط، مشکل زا، شایع و قابل تغییر باشد.
اما یک جزء چهارم نیز در تعریف مسئله اجتماعی وجود دارد که آخرین نکته مهم در این تعریف است. به شرایطی مسائل اجتماعی اطلاق می شود که معتقد باشیم باید آن را تغییر داد و این تغییر منطقی نیز هست.
درواقع، اگر شرایطی مشکل زا باشد و به طور مکرر حادث شود و اگر بتوان آن را تغییر داد، بنابراین بدیهی است که این شرایط باید تغییر یابد.
ما امریکایی ها واژه مسائل اجتماعی را برای شرایطی به کار می بریم که معتقدیم به قدری مشکل آفرین است که نمی توان از آن غافل بود. چیزی را مسئله اجتماعی می گوییم که معتقد باشیم لازم است برای آن کاری انجام شود.
منبع:
لوزیک، دانیلین (1388)، نگرشی نو در تحلیل مسائل اجتماعی، ترجمه دکتر سعید معیدفر، تهران، انتشارات امیرکبیر، ص 25-23.
