توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته‌ترشدن، قدرتمندتر شدن و حتی بزرگ‌تر شدن است (فرهنگ لغات آکسفورد، ۲۰۰۱).
اصطلاح توسعه در فرهنگ عمومی مردم جهان رواج گسترده ای پیدا کرده به طوری که اکثر دولت ها خواهان نیل به آن هستند.
آرمان بسیاری از جامعه‌های کنونی رسیدن به وضعیت جوامع توسعه یافته است و در این راه برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت فراوانی از سوی دولت ها جهت رسیدن به توسعه صورت می گیرد.
در ایران نیز قبل از انقلاب گام هایی جهت صنعتی شدن کشور برداشته شد.
اما این توسعه، وابستگی کامل به کشورهای خارج و متکی بر دلارهای نفتی بود و توسعه درون زا بشمار نمی آمد.
پس از انقلاب و در دوران جنگ تحمیلی گرچه توسعه صنعتی خاصی در کشور رخ نداد، ولی در اداره جنگ و مقابله با ابرقدرتهای جهانی بسیار کار سترگی انجام شد که با همدلی و همگامی مردم و مسئولین به پیروزی انجامید.
اگر همدلی و همگامی مردم و مسئولین همچون دوران جنگ به صورت جهادی و خالصانه ادامه داشت، بی شک در امر توسعه از جایگاه بسی بالاتری برخوردار بودیم.
کما اینکه برخی از کشورهای توسعه یافته مدرن امروزین مانند آلمان و ژاپن در جنگ جهانی دوم صدمات بسیاری دیده بودند، اما با درایت و تلاش خویش کشورشان را مجدداً بر روی خاکسترهای جنگ بنا نمودند.
پس از جنگ گرچه ما در بخش های از صنایع و علوم به موفقیت های دست یافتیم، اما این دستاوردها بسیار پراکنده، جزیره ای و ناموزون است و ما را به سوی توسعه پایدار هدایت نخواهد کرد.
حال این سوال مطرح است در توسعه همه جانبه کشور نقش و جایگاه مردم مهم تر است یا دولت؟
باید گفت هرکدام از این دو طیف با در اختیار داشتن بخش مهمی از کارکردهای خویش در کنار یکدیگر در توسعه کشور نقش مهم و مکمل دارند:
دولت با اختیار داشتن نظام آموزش پرورش رسمی کشور، اقتصاد، سیاست، امنیت، توزیع ثروت، زیرساخت های کلان، رسانه … نقش مهمی در روند توسعه کشور دارد.
همچنین مردم در کوتاه مدت با خرید کالای ایرانی، کار و تلاش، عدم اسراف … نقش بی بدیلی در امر توسعه خواهند داشت و در بلند مدت با پرورش نسل ها، آموزش های غیررسمی فرزندان در خانواده، درونی ساختن ارزش های دینی، اخلاقی، اقتصادی، آداب و سنن، نقش مهمی در همگامی با توسعه و پرورش سرمایه های انسانی برای دولت و سیستم ایفا می نماید.
اگر مسئولین خواستار به ثمر رسیدن اهداف کلان توسعه کشور باشند زمینه، بستر و میدان آن در جامعه قرار دارد بدون همگامی و همراهی مردم، هر سیاستی محکوم به شکست است یا در اجرا و رسیدن به اهداف دچار چالش خواهد شد.
توسعه پیوستگی تام با دولت و مردم دارد و یک امر گسسته و جدا از هم نیستند.
چرا که مسئولین و نیروی انسانی حاکم بر بخش های دولتی و شبه دولتی خود نیز از بطن مردم و فرهنگ جامعه برخاسته اند اگر زمینه فکری، اخلاقی و انگیزشی مسئولین بدرستی ترسیم شده باشند و به گونه ای اجتماعی شده باشند که به عنوان انسانهای خلاق، مدیر و مدبر، کوشا، علمی و اخلاقی تحویل جامعه شده باشند، مسلماً در پیاده سازی اهداف کلان توسعه و رسیدن به جامعه آرمانی موفق عمل خواهد شد.
در غیر این صورت راهبردهای توسعه و هرگونه برنامه کلان با مشکل روبرو خواهد شد.
از این رو، تعامل سازنده مردم و دولت یک جریان همیشگی و پویاست که هر کدام در این چرخه مقدمات و شرایط بروز استعدادهای دیگری را فراهم می نماید و در تلاقی حساس و مهم این دو طیف است که توسعه علمی، اقتصادی و فرهنگی شکوفا خواهد شد.
نقش مردم و جامعه در به ثمر رسیدن به اهداف کلان توسعه کمتر از خود این برنامه ریزها نیست و به عنوان عنصر فرهنگی توسعه و بقول مک کله لند (McClelland) ویروس توسعه قلمداد می گردد.
در تابستان سال جاری شاهد قطعی برق به صورت گسترده در سراسر کشور بودیم که سبب اختلال زیاد در تمام امور کشور شده بود.
وزارت نیرو از مردم کشورمان درخواست نمود تا در مصرف برق صرفه جوی کنند.
برخی از افراد این مهم را جدی گرفتند، اما متاسفانه بسیاری از افراد بدون توجه به مشکلات ایجاد شده به این توصیه عمل ننمودند و شاهد تداوم اختلال و بی برقی در بخش های مختلف از جمله بخش صنعت کشور بودیم.
حاکم بودن چنین تفکراتی مانع جدی بر سر مسیر توسعه خواهد بود، از این رو، توسعه همگامی و عزم آحاد جامعه را می طلبد.
از دیگر سوی، دولتمردانی که در تصمیم گیرها و اجرای برنامه های کلان نقش دارند پیش بینی های لازم را در امورات مختلف به درستی انجام نمی دهند و اموال عمومی را حیف و میل، و یا زمینه های فساد و رانت را فراهم می سازند، این طیف از مسئولین و دولتمردان باعث سلب اعتماد مردم و ایجاد روحیه یاس و القاء ناامیدی در جامعه می شوند، در واقع توسعه کشور را به قهقرا هدایت می کنند.
از این رو، توسعه بیش از آنکه امر کمی باشد واقعیت کیفی است.
فرایند توسعه با تلاش، کوشش، ریاضت، درایت، خلاقیت به ثمر می نشیند.
میل به پیشرفت باید با خون تک تک اعضا جامعه عجین شده باشد و هر عضو جامعه خود را عنصری از عناصر توسعه کشور قلمداد نماید و در هر جایگاه و صنفی با رفتار و اعمالش مسیر را برای توسعه کشور هموار سازد.
حتی با خاموش کردن یک لامپ اضافه، یا بستن شیر آب یا خرید کالا و اجناس ایرانی، می توان بر جریان توسعه کشور تاثیر مثبت گذاشت.
در حالت کلی، اگر برنامه ها و اقدامات دولت را در امور توسعه کشور به عنوان اقدامات سخت افزاری قلمداد کرد، فرهنگ و روح حاکم بر جامعه را نرم افزار توسعه باید دانست که هر یک بدون دیگری قابل اجرا نمی باشد و در یک جریان مداوم تکاملی یکدیگر را پوشش می دهند.
نقص یا عدم کارایی در هر یک از این دو مقوله باعث نقص و کم کاری مقوله بعدی خواهد شد.
نقطه تلاقی و حساس و برآیند برنامه ریزهای دقیق توسعه ای و همراهی مردمی در امر توسعه و پیشرفت کشور، توسعه همه جانبه و پایدار را سبب می شود .
