یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که مشاهده مهربانی دیگران می‌تواند ما را به انجام اعمال مهربانانه تحریک کند.
وقتی می‌بینیم کسی مهربانی یا سخاوت نشان می‌دهد، احساسی گرم و دلنشین درون ما ایجاد می‌شود.
پژوهشگران این احساس را «ارتقای اخلاقی» Moral Elevation) می‌نامند — حالتی روان‌شناختی که نه‌تنها حس خوبی در ما ایجاد می‌کند، بلکه ما را برمی‌انگیزد تا خود نیز کار نیکی انجام دهیم.
اما، دیدن رفتار نیک دیگران تا چه اندازه ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و چرا؟
یک تحلیل جدید از چند دهه پژوهش تلاش کرده تا به این پرسش‌ها پاسخ دهد. نتایج نشان می‌دهد که مشاهده مهربانی و سخاوت ما — چه در فضای مجازی و چه در زندگی واقعی — می‌توانند اثرات موج‌دار (Ripple Effects) معناداری در جوامع ما داشته باشند.
پژوهشگران داده‌های ۸۸ مطالعه آزمایشی را با مجموع بیش از ۲۵۰۰۰ شرکت‌کننده تحلیل کردند.
هدف: سنجش اینکه تا چه حد رفتار نوع‌دوستانه ما افزایش می‌یابد پس از دیدن کسی که رفتاری «مهربانانه» (prosocial) از خود نشان می‌دهد.
رفتارهای «مهربانانه» مورد بررسی شامل:
- آرام کردن کسی که گریه می‌کند
- کمک مالی به موسسات خیریه
- همکاری در یک بازی رقابتی به جای رقابت‌طلبی
در این مطالعات، شرکت‌کنندگان ابتدا شاهد یا خواننده‌ی رفتارهای مهربانانه بودند، سپس در موقعیتی قرار می‌گرفتند که می‌توانستند خودشان نیز رفتار مهربانانه‌ای نشان دهند.
پژوهشگران همچنین می‌خواستند بفهمند چرا دیدن نیکی دیگران ،الهام‌بخش رفتار مشابه در افراد می‌شود و چه عواملی می‌توانند این واکنش را تقویت یا تضعیف کنند.
تحلیل آنها نشان داد که تاثیر مشاهده رفتارهای نوع‌دوستانه، نسبتاً قوی و پایدار است.
به‌بیان ساده‌تر، وقتی افراد شاهد مهربانی هستند، خود نیز تمایل بیشتری به انجام رفتارهای نیک دارند.
رهبر این مطالعه، هیسونگ جونگ (Haesung Jung) می‌گوید:
«مردم با دیدن رفتار خوب در دیگران، همدلی می‌کنند. پیام مهم این پژوهش این است که چنین رفتارهای مهربانانه بسیار مسری هستند و این چیزی است که همه باید بدانند».
چرا مهربانی دیگران الهام‌بخش ماست؟
برای پاسخ به این سوال، پژوهشگران چند فرضیه را بررسی کردند، از جمله اینکه آیا افراد صرفاً برای «خوب جلوه دادن» در مقابل دیگران رفتار مهربانانه نشان می‌دهند یا نه.
اما نتیجه جالب این بود: حتی زمانی که افراد فکر می‌کردند اعمالشان ناشناس است، باز هم رفتارهای نیک از خود نشان می‌دادند.
این نشان می‌دهد که انگیزه مهربانی از درون می‌آید، نه فقط از فشار اجتماعی یا نیاز به تایید.
پژوهشگران همچنین بررسی کردند که آیا افراد صرفاً رفتارهایی را تقلید می‌کنند که دیده‌اند یا خیر. اما متوجه شدند که شاهدان مهربانی اغلب به روش‌هایی کمک می‌کنند که دقیقاً شبیه آنچه دیده‌اند، نیست.
برای مثال، شرکت‌کنندگان ممکن است مشاهده کرده باشند که کسی به فردی که روی زمین افتاده کمک می‌کند، اما در فرصت بعدی بیشتر به خیریه کمک مالی می‌کنند.
او می گوید: «ممکن است دلایل مختلفی وجود داشته باشد که چرا مردم رفتارهای مهربانانه دیگران را تقلید می‌کنند، اما ما نشان دادیم که این موضوع واقعاً تقلید صرف نیست»، در عوض، آنها هدف اجتماع‌محور را می‌پذیرند و آن را به افراد دیگر و انواع مختلف سخاوت تعمیم می‌دهند».
به عبارت دیگر، مردم با دلیل اصلی انجام کار خیر، همذات‌پنداری می‌کنند و خودشان انگیزه پیدا می‌کنند تا خوبی را گسترش دهند. این نشان می‌دهد که مردم ذاتاً اجتماعی هستند و تنها نیازمند الهام‌بخشی برای عمل کردن هستند.
جالب اینجاست که تحلیل‌های او نشان داد نحوه مشاهده یک عمل مهربانانه چندان اهمیتی ندارد.
افراد می‌توانند آن را از طریق خواندن یک متن، تماشای یک برنامه تلویزیونی که شخصیت‌ها رفتار نوع‌دوستانه دارند، یا حضور مستقیم در صحنه کمک یک نفر به دیگری، تجربه کنند. تاثیر همه این حالت‌ها یکسان بود: آنها بعداً سخاوتمندانه‌تر عمل می‌کردند.
عوامل دیگری که تاثیری نداشتند:
- سن فرد شاهد
- اینکه کمک ارائه شده مادی (مثلاً پول) باشد یا غیرمادی (مثلاً دلجویی و حمایت عاطفی)
این یعنی خیلی از چیزهایی که ما مشاهده می‌کنیم — نه فقط رفتارهای اطرافیانمان بلکه آنچه در رسانه‌ها یا فضای مجازی می‌بینیم — می‌توانند به‌طور ظریف رفتار ما را تحت تاثیر قرار دهند.
اما برخی عوامل هم وجود داشتند که شدت الهام‌بخشی را تغییر می‌دادند:
- هر چه زمان بیشتری از مشاهده یک عمل نوع‌دوستانه بگذرد، انگیزه افراد برای انجام کار مشابه کمتر می‌شود.
به عبارت دیگر، تاثیر مشاهده مهربانی بر رفتار ما گذراست و با گذشت زمان کم‌رنگ می‌شود، بنابراین مکرراً شاهد رفتارهای نیک بودن می‌تواند به حفظ و تقویت این انگیزه کمک کند.
علاوه بر این، زنان نسبت به مردان بیشتر تمایل داشتند که «مهربانی را به دیگران منتقل کنند». جونگ چندان از این موضوع تعجب نکرد، چرا که تحقیقات قبلی نشان داده بود زنان نسبت به الگوهای مهربانی حساس‌ترند و معمولاً ارتباط و هماهنگی با دیگران را در اولویت قرار می‌دهند.
نکته مهم دیگر: نوع واکنش به مهربانی‌ای که مردم مشاهده می‌کردند هم تاثیرگذار بود.
اگر شاهدان، کسانی را می‌دیدند که به خاطر مهربانی‌شان تشویق می‌شوند یا حتی با پول پاداش می‌گیرند، احتمال اینکه خودشان هم مهربانی را ادامه دهند، بیشتر بود.
جونگ می‌گوید: «این موضوع نشان می‌دهد که ما به یک محیط اجتماعی نیاز داریم که رفتارهای مهربانانه در آن به شکل مثبت تقویت شود تا افراد بیشتر این رفتارها را تقلید کنند».
او می‌گوید: اگر از قدرت الگوسازی استفاده کنیم، می‌توانیم یک هنجار اجتماعی مبتنی بر همکاری، مشارکت و سخاوت بسازیم که به ما در حل مشکلات بزرگ‌تر اجتماعی کمک کند؛ از جمله مقابله با بیمارهای واگیردار و حتی تغییرات اقلیمی.
جونگ می‌گوید: «در سازمان‌ها، محیط‌های آموزشی و زندگی روزمره، مهم است که مهربانی، مراقبت و رفتارهای اجتماعی خوب را برجسته کنیم. انجام کارهای نیک تاثیر بسیار بزرگ‌تری دارد از آنچه مردم تصور می‌کنند».
نتیجه‌گیری:
این تحقیق نشان می‌دهد که مهربانی نه فقط یک فضیلت فردی، بلکه یک نیروی اجتماعی قدرتمند است.
هر عمل کوچک می‌تواند نقطه شروعی برای یک چرخه مثبت باشد. در دنیایی که گاه بی‌رحم به نظر می‌رسد، هر عمل مهربانی می‌تواند الهام‌بخش ده‌ها عمل دیگر باشد و به مرور، شکل جامعه را تغییر دهد.
منبع:
https://greatergood.berkeley.edu/article/item/how_kindness_spreads_in_a_community
The Greater Good Science Center at the University of California, Berkeley
