«شهر رسانه ای»، منعکس کننده نگاه «جامعه رسانه ای» به رسانه ها است.
اگر روزی فریتز مک لوپ [1] «جامعه اطلاعاتی» [2] را با کتاب خود «تولید و اشاعه دانش» مطرح نمود، امروز باید از «جامعه رسانه ای» سخن گفت.
جامعه ای که در آن رسانه ها همه وجوه ارتباطی را در خود به نمایش گذاشته و عملاً جایگزین مفهوم وسیع تر ارتباطات شده اند.
«جامعه رسانه ای» [3] با «جامعه اطلاعاتی» نه تنها از منظر مفهومی متفاوت است، بلکه از دیدگاه عملی نیز متمایز می باشد.
اگر طبق دیدگاه آنتونیو نگری [4] جامعه اطلاعاتی را جامعه‌ای بدانیم که مردم آن کار غیرمادی انجام می‌دهند که به تولید دانش و فرهنگ مشغول هستند، بدانیم
و یا بر اساس اعتقاد دانیل بل، جامعه اطلاعاتی بر اساس تولید و خدمات اطلاعاتی و تعداد کارکنان آن تعریف می شود
یا با نگاه انتقادی ژان فرانسوا لیوتارد، جامعه اطلاعاتی را با جامعه پُست مدرن یکسان دانسته که در آن اطلاعات و دانش به شکل یک کالا در آمده و در دسترس مردم قرار می گیرند.
باید «جامعه رسانه ای» را جامعه ای بدانیم که در آن رسانه ها، نه تنها عهده دار تولید دانش هستند بلکه، جامعه نیز در حال تولید رسانه ها می باشند.
جامعه رسانه ای با چنین دیدگاهی، از یک سو در حال خلق اطلاعات از طریق رسانه ها، و از سوی دیگر در حال تعامل اطلاعاتی برای تولید رسانه های مناسب برای گسترش اطلاعات است.
این «تعامل» و «گسترش» رسانه ای و اطلاعاتی، فضا را برای ظهور نوعی از «انسان رسانه ای» آماده ساخته است که مهم ترین کار آن تولید و توزیع رسانه ای است که بیش از آنکه برای تولید دانش یا اطلاعات باشد، برای تولید «بازنمایی خود» و یا «ظهور همه جانبه انسان» است.
در چنین شرایطی، فضای سکونتی انسان نیز به یک «فضای رسانه ای» تبدیل می شود.
در این فضا، انسان رسانه ای، بیش از آنکه مشغول تحلیل رسانه ای باشد، به «عمل رسانه ای» مشغول است و به جای اینکه «فهم رسانه ای» را به عنوان ملاک تولید و یا درک محتوای رسانه ای بداند، «بازنمایی رسانه ای» را مهم ترین اقدام خود می داند.
برای ترسیم عملیاتی چنین جامعه ای، نیازمند ایجاد نمونه های کوچکتر و عینی تر از این واقعیت رسانه ای هستیم که «جامعه رسانه ای» را به وجود آورده است.
«شهر رسانه ای» می تواند چنین وظیفه ای را عهده دار گردد.
«شهر رسانه ای» این شهر در برخی از کشورها و شهرها مانند انگلستان، سئول و دبی، به عنوان نمونه، وجود دارند که هر یک به دنبال تحقق یک دیدگاه خاصی در این زمینه هستند.
این دیدگاه در کلیت خود بر اساس ایجاد نوعی از تمرکز صنعت فناوری اطلاعات و رسانه ها در یک مکان تعیین شده است که بتواند صنعت و تکنولوژی های مرتبط با این حوزه را با مشارکت شرکت ها و مؤسسات فعال در آن را به معرض نمایش قرار دهد.
اگر چه شهر رسانه ای با این دیدگاه می تواند به نوعی منعکس کننده سطح صنعتی در حوزه های تولید و توزیع باشد، اما این دیدگاه، عمدتاً بر اساس نوعی از «اقتصاد رسانه ای» متکی است که بیش از آنکه به فهم و سواد رسانه ای متکی باشد، در جهت درآمد اقتصادی و توسعه اقتصاد متکی بر ارتباطات می باشد.
اگر طبق دیدگاه مجید تهرانیان برای رابطه توسعه و ارتباطات مراحل ذیل را در نظر بگیریم با عمق بیشتر می توانیم در ایجاد مبنایی برای راه اندازی «شهر رسانه ای» موفق باشیم. تهرانیان در این زمینه سه مرحله را تعیین می کند:
1- «توسعه ارتباطات»: گسترش ظرفیت مجاری نظام ارتباطی.
2- «توسعه به وسیله ارتباطات»: به کارگیری ظرفیت های ارتباطی در جهت ارائه خدمات اجتماعی مانند آموزش.
3- «توسعه برای ارتباطات»: ارتباط مستقل از قدرت و متکی بر گفتگو. در این اینجا مبنای تصمیم گیری های عمومی «عقلانیت ارتباطی» و نه «عقلانیت ابزاری» می شود.
حال آیا جامعه رسانه ای که شهر رسانه ای تصویری عملیاتی از کوچک سازی آن به شمار می آید، کدام یک از مراحل فوق را به مثابه هدف اصلی خود در راه اندازی این شهر در نظر دارد؟
تجربه اینجانب از دیدن شهرهای رسانه ای در انگلستان و دبی این است که نگاه غلبه اقتصادی در این حوزه بر شهرهای مزبور سایه افکنده است.
انسان در این شهر، بیش از آنکه خود تعیین کننده، تحلیل کننده و یا انتخاب کننده باشد، تسخیر هژمونی اقتصاد رسانه ای و یا تکنولوژی رسانه ای است.
در ایران اسلامی، نگاه به شهر رسانه ای، نباید در چنین سطح اقتصادی متوقف گردد.
قطعاً در این زمینه نمی توان از بخش اقتصادی و تاثیرات آن در پیشرفت شهر رسانه ای چه در حوزه تولید و چه در سطح توزیع غفلت نمود، اما بسنده کردن به این سطح از فهم در مورد شهر رسانه ای، منجر به یک «شکست رسانه ای» در ایجاد جامعه رسانه ای مطلوب با دیدگاه اسلامی- ایرانی می گردد.
[1] . Fritz Machlup
[2] . Information Society
[3]. Media Society
[4] . Antonio “Toni” Negri
