هرچند که بر اساس تعاریف یونسکو یکی از بارزترین ویژگی های توسعه فرهنگی خلق ارزش و هنجارهای مناسب است، اما به نظر میرسد توسعه فرهنگی مدنظر پژوهشگران یونسکو بیشتر به تغییر فرهنگی شباهت دارد تا توسعه فرهنگی.
توسعه فرهنگی – بهویژه برای جوامعی همچون ایران – نیازمند خلق ارزش و هنجار مناسب نیست، چرا که ارزشهای فردی و اجتماعی عمدتاً در نهاد بشر متمدن شکل گرفته و انسان ذاتاً به آن کشش دارد.
بر همین اساس، ویژگی های توسعه فرهنگی باید به بیان دیگری گفته شود تا جامعیت بیشتری داشته باشد.
از آنجا که ویژگی هر پدیدهای در مقایسه با پدیدههای مشابه بیشتر و بهتر نمایان میشود، لذا توسعه فرهنگی را نیز در قیاس با انواع دیگر توسعه بررسی میکنیم.
از آنجا که برای رسیدن به شاخصهای توسعه فرهنگی باید برنامهریزی شود و با توجه به اینکه ممکن است شاخصهای توسعه فرهنگی در هر جامعهای با دیگر جوامع متفاوت باشد، بنابراین توسعه فرهنگی را عمدتاً در سطح ملی یا منطقهای بررسی میکنند.
این بیان به این معنی است که روند بررسی توسعه یا عدم توسعه در مقوله فرهنگ عمدتاً در یک گستره فرهنگی که ممکن است شامل یک یا چند ملت باشد، بررسی میشود.
از وجهی دیگر به علت پیچیدگی بسیار زیاد مسائل فرهنگی و تاثیر بسیار زیاد آن در آینده هر تمدنی، اصولاً توسعه فرهنگی میبایست بر پایه یافتههای علمی و تحقیقات مستمر و عمیق میدانی شکل بگیرد تا هدف عالی آن محقق شود.
ویژگی دیگر توسعه فرهنگی در تحقق دیر هنگام نتایج عملکردهاست.
علت این امر را باید در ساختار توسعه فرهنگی جستجو کرد.
توسعه فرهنگی معمولاً با تغییر در الگوی رفتاری و سبک زندگی افراد همراه است و با توجه به اینکه معمولاً تغییر در الگوی رفتاری و سبک زندگی روندی زمانبر است، بنابراین نتایج توسعه فرهنگی هم در دراز مدت مشخص میشود.
ویژگی دیگر توسعه فرهنگی در فاکتورهای تاثیرگذار بر آن است.
هرچند توسعه در ابعاد مختلف دارای فاکتورهای تاثیرگذار زیاد و پیچیدهای است، اما از این نگاه توسعه فرهنگی از چند جهت با توسعه در ابعاد و موضوعات دیگر متفاوت است.
- فاکتورهای موثر بر توسعه فرهنگی معمولاً بسیار گستردهتر از توسعه در دیگر ابعاد است.
- اصولاً بررسی فاکتورهای موثر بر توسعه فرهنگی به علت پیچیدگی زیاد آن بسیار سخت و حساس است.
- بر اساس تجربه، فاکتورهای تاثیرگذار بر توسعه فرهنگی ممکن است در جوامع مختلف یا در طول تاریخ متفاوت باشد.
- وضوح فاکتورهای تاثیرگذار بر توسعه فرهنگی به مراتب کمتر از توسعه در دیگر ابعاد بوده و همین امر اندازهگیری این فاکتورها را دچار مخاطره میکند.
در نهایت، ویژگی آخر به مدعیان توسعه فرهنگی مربوط میشود:
با توجه به عدم وضوح کامل در شاخصها و فاکتورهای توسعه فرهنگی عدهی بسیاری میتوانند مدعی توسعه فرهنگی شوند که این امر گاهی روند اصیل توسعه فرهنگی را با مشکل روبرو میکند.
البته معمولاً بررسی نتایج عملکرد و میزان اثربخشی فعالیتها بهترین مشخصه برای صحت ادعای توسعه فرهنگی است.
