تالکوت پارسونز در حین تکوین متغیرهای الگویی کنش سه ایده در ذهن داشت:
الف) آنها باید به قدر کافی عام باشند که امکان مقایسه روابط را در فرهنگ های متفاوت فراهم آورند.
ب) باید با چارچوب های مرجع کنش ارتباط داشته باشند.
ج) باید در همه سیستم های اجتماعی قابل طرح باشند.
این پنج متغیر الگویی کنش در دسته های دوگانه بیان شده اند که عبارت اند از:
1- واکنش عاطفی – بی طرفی عاطفی
این جا مسئله این است که آیا کنش گر می تواند توقع داشته باشد که عنصر احساسی در موقعیت ارتباط / کنش متقابل کنش گران وجود داشته باشد یا خیر؟
زوجی که به تازگی ازدواج کرده اند باید توقع داشته باشند که دلبستگی فراوان در رابطه آن ها وجود داشته باشد.
رابطه مشتری و فروشنده، برای خرید و فروش رابطه ای بی طرفانه است، چرا که این یک وضعیت فروش واقعی است.
2- ابهام – روشنی
این مورد به گستره خواسته هایی اشاره می کند که ممکن است در روابط مورد انتظار باشد.
اگر روابط صمیمانه بین کنش گران وجود داشته باشد، پتانسیل گستره وسیعی از خواسته ها و چشمداشت ها وجود دارد (ابهام).
دوستان صمیمی چشم داشت های بسیاری از یکدیگر دارند، کم ترین خواسته شامل وفاداری و اعتماد است.
روابط بیش تر دانشجویان و اساتید شان عموماً محدود به کلاس درس و ساعات اداری است (روشنی).
3- عام نگری – خاص نگری
این مقوله دو قطبی جالب است، چرا که غالباً موضوعات اخلاقی نقش قابل توجهی در آن دارد.
آنچه در این مورد، در وهله نخست، مورد توجه قرار می گیرد این است که آیا کنش گر با دیگری بر مبنای هنجارهای عام رفتار می کند یا این که رابطه خاص فرد با دیگری موجب کنش خاصی می شود؟
به عبارتی دیگر، آیا با همگان برخوردی عادلانه صورت می گیرد یا کسانی هستند که از موقعیتی خاص برخوردارند؟
کسی که در سازمان ترافیک کار می کند، باید برخوردی یکسان با همگان داشته باشد.
اما، اگر او به نحوی پرونده مربوط به تخلفات رانندگی دوستش را از بین ببرد، به شیوه خاصی عمل کرده است.
اگر افراد باید واجد شرایط حداقلی برای تصدی شغلی باشند (عام نگری)، نباید بر مبنای معیارهایی دیگر، بین آنها استثنا قائل شد (خاص نگری).
4- اکتساب – انتساب
این مورد به کیفیت عملکرد مربوط است.
آیا کنش گران بر مبنای آن چه که هستند با دیگران به کنش متقابل می پردازند (یعنی ویژگی های اکتسابی شان نظیر اخذ مدرک تحصیلی و بازپرداخت بدهی ها)،
یا بر پایه خصوصیات مادرزادی که کنترلی بر آن ها ندارند (یعنی خصوصیات انتسابی نظیر نژاد، جنس و سن)؟
قضاوت در خصوص چگونگی عملکرد افراد، صرفاً بر مبنای خصوصیات انتسابی آنان، اعتباری ندارد.
5- جمع- خودمحوری
این مورد به انگیزه کنش گر مربوط می شود. آیا رفتار متوجه شخصی خاص است یا متوجه جمع؟
کنش های مبتنی بر منافع شخصی غالباً تعهدات را در قبال گروه یا دیگران خاص نادیده می گیرد.
این پنج متغیر دوگانه الگویی به طور عام، دو راهی های کنش را نشان می دهند.
جورج هومنز ادعا کرد که پنج قضیه بنیادی روان شناختی وی مبین همه رفتارهای اجتماعی است.
انتقادی که هم به پارسونز وارد است و هم به هومنز این است که آیا به واقع، این پنج مقوله رفتاری همه اقسام کنش را می توانند تبیین کنند؟
منبع: دیلینی، تیم (1389)، نظریه های کلاسیک جامعه شناسی، ترجمه بهرنگ صدیقی/ وحید طلوعی، تهران: نشر نی، ص 362-361.
