در خصوص غیبت سه سوال اساسی مطرح است.
اولاً آیا غیبت یک مسئله شخصی یا یک پدیده اجتماعی است؟
ثانیاً اگر به عنوان یک مسئله و یا پدیده اجتماعی مطرح است، چگونه می توان از آن به عنوان یک آسیب اجتماعی یاد کرد؟
ثالثاً اثرات و پیامدهای اجتماعی این آسیب چیست؟ نوشتار حاضر به این سوالات پاسخ خواهد داد.
در تعریف غیبت آمده است به هر سخن، کنایه، اشاره، طعنه و یا هر حرکت و یا رفتار کلامی و غیرکلامی گفته می شود که در غیاب شخص و یا اشخاصی مطرح می شود که در صورتی که در حضور آنان مطرح شود، برای آنان ناراحت کننده و یا ناخوشایند خواهد بود.
البته از شروط مهم دیگر غیبت این است که ادعای مطرح شده در مورد شخص سوم، ادعایی درست باشد و این تفاوت بین غیبت و تهمت را برای ما روشن می سازد.
شرط دیگر اطلاق غیبت این که غیبت کننده از روی انتخاب و اختیار و نه از سر ترس، اجبار و یا ضرورت باشد.
هر فکر، ایده و یا قضاوتی ناصواب تا زمانی که در محدوده ذهن افراد باقی بماند، به عنوان یک امر شخصی- فردی اگر چه ممکن است به نحوی اثرات روانی و شخصیتی بر فرد از خود برجای گذارد، اما چنین چیزی اثرات اجتماعی چندانی در جامعه در پی نخواهد داشت.
اما، اگر از محدوده ذهنی و شخصی فرد فراتر رفته و به نوعی از رفتار بیرونی تبدیل شود و نمود عینی و به اصطلاح تجلی بیرونی پیدا کند، در این جا به علت انعکاس بیرونی و کنش و واکنش متقابل بین افراد در قبال آن صورت می گیرد، از آن می توان به عنوان یک پدیده اجتماعی یاد کرد.
ضمن اینکه تحقق عملی یک غیبت مستلزم وجود حداقلی از یک گروه سه نفره است یعنی؛
1) شخص فاعل (کننده غیبت)، 2) مفعول (غیبت شونده)، 3) ناظر غیبت (شنونده غیبت).
شکل گیری این گروه سه نفره به عنوان نیاز حداقلی برای شکل گیری یک گروه اجتماعی است که باز هم غیبت را به عنوان یک پدیده اجتماعی مطرح می سازد.
بنابراین، غیبت به عنوان یک آسیب اجتماعی دارای اثرات و پیامدهای منفی بسیار قابل تامل و بحث برانگیز است.
– خدشه دار کردن اعتماد عمومی، از مهمترین اثرات اجتماعی یک غیبت است.
اعتماد در هر جامعه ای یک سرمایه اجتماعی اساسی و بنیادی است که هیچ جامعه ای بدون آن قادر به تداوم و پیشرفت نخواهد بود، و غیبت می تواند با نوعی بدبینی از طریق گسست روابط و تجزیه بین افراد از همدیگر به راحتی این سرمایه اجتماعی مهم را سُست و در نهایت فرو ریزد.
– دافعه اجتماعی، آسیب دیگری است که غیبت با خود به همراه دارد.
جامعه به عنوان یک سیستم ارگانیک اجتماعی بدون کارکرد اجزا با هم و در کنار هم قادر به پویایی و حرکت نخواهد بود.
غیبت افراد را به عنوان اجزا مهم یک جامعه از هم جدا کرده و پیوند شبکه ای آنان را از بین خواهد برد و در این صورت جامعه ای که امروزه تحت تاثیر مدرنیته خودبخود به سمت فردگرایی در حرکت است، غیبت این فردگرایی (فردگرایی منفی) را شدت بیشتری خواهد بخشید.
– رقابت، حسادت، حقارت، وسوسه و در نهایت کنجکاوی افراطی را می توان ازجمله عوامل غیبت دانست، طبیعی است که در صورت درمان چنین ویژگی هایی به عنوان عوامل غیبت ساز می توان در کاهش آن قدمی بر داشت.
