در بریتانیا، ایوانز پریچارد در بررسی اش از جامعه نوئر سودان، یک تحلیل مردم نگارانه از نسبیت مفهوم زمان و مکان به دست داد.
او اطلاعاتش را از مشاهده مشارکت آمیز در این گروه قبیله ایی سودان به دست آورد.
ما عادت کرده ایم که زمان را به عنوان یک چیز عینی و در ضمن انتزاعی تلقی کنیم.
زمان را به واحدهایی تقسیم می کنیم که با وسایل مکانیکی اندازه گیری زمان می توان آنها را اندازه گیری کرد.
این واحدهای زمانی، برای مثال ثانیه ها، دقیقه ها و ساعت ها، همیشه یک مدت از زمان را نشان می دهند و هیچ گاه تغییر نمی کنند.
بدین سان، می توانیم حساب دقایق و ثانیه های زندگیمان را به طور دقیق و از پیش تعیین شده داشته باشیم و اعمالمان را بر این اساس تنظیم کنیم.
همچنین می توانیم وقتمان را «تلف کنیم»، انگار که زمان یک منبع ملموس و محسوسی است که می توان آن را ذخیره یا مصرف کرد.
این برداشت از زمان، ویژگی همه جوامع صنعتی است که در آن، هماهنگی آدم ها و ماشین ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است، گرچه برداشت های دیگری از زمان، نیز در این جوامع وجود دارد.
یک چنین برداشتی از زمان چنان در رفتار و اندیشه ما نقش بسته است که آن را یک امر طبیعی می انگاریم و تصور می کنیم که همه جهانیان، جهان را این گونه ادراک می کنند.
اما، ایوانز پریچارد نشان داده است که نوئرها یک چنین برداشت انتزاعی از زمان ندارند و تصورات آنها از زمان با ادراکشان از رویدادهای محیط طبیعی یا جهان اجتماعی در آمیخته و درهم تنیده شده است.
برای مثال، تصور آنها از زمان که به آن، زمان بوم شناختی می گویند، مبتنی است بر گذشت فصول و یا صورت هایی که ماه به خود می گیرد.
بنابراین، روش تشخیص زمانی آنها چرخه ای است و به چرخه های سالیانه طبیعت بستگی دارد.
گرچه نوئرها نیز واژه هایی برای امروز و فردا و نظایر آن ندارند، اما این واژه ها را به صورتی دقیق به کار نمی برند، بدین صورت که:
وقتی یک نوئر می خواهد رخداد یک واقعه مانند یک رقص یا عروسی را از چند روز پیش مشخص کند، با ارجاع به صورت های ماه این کار را می کند و می گوید در ماه نو، ماه ربع، قرص کامل.
زمانی که بخواهد خیلی دقیق حرف بزند، می گوید که یک واقعه در شب هلال یا قرص کامل اتفاق خواهد افتاد.
ما در جوامع صنعتی، با کاربرد اصطلاح های دقیقی برای روزها، ماه ها و سال ها، به یک رویداد مشخص اشاره می کنیم.
اما، برای نوئرها مهمتر از همه این است که برحسب فواصل میان فعالیت های اجتماعی، زمان یک واقعه را مشخص کنند.
آنها برای مشخص ساختن زمان یک رویداد به جای آن که از نام های ماه ها یا روزها استفاده کنند، به فعالیت های مهمی که در زمان رخداد آن واقعه اتفاق می افتد، مانند زمان اردو زدن یا خرمن برداری و نظایر آن اشاره می کنند.
وانگهی، آنها وقتی خواسته باشند بگویند که یک کار چه زمانی باید انجام بگیرد؟ از یک معیار دقیق برای اندازه گیری گذشت فصول یا ساعات، کورکورانه پیروی نمی کنند.
همچنان که کوپر مطرح کرده است:
فصل باران یا فصل زندگی در دهکده، «توت» نام دارد، اما یک نوئر نمی گوید که حالا فصل توت است و باید به دهکده بالا کوچ کنیم، بلکه می گوید: ما هم اکنون در دهکده هستیم، بنابراین حالا فصل توت است.
به همین سان، اوقات روز را براساس وظایف دامداری معمول روزانه تقسیم می کنند و برای تشخیص گذشت ساعات روز از هیچ گونه اندازه گیری انتزاعی استفاده نمی کنند.
آنها به جای استفاده از موقعیت خورشید در ساعات مختلف روز و تنظیم فعالیت هایشان بر این اساس، می گویند: وقت شیر دوشیدن برمی گردم و یا هر وقت گوساله ها به خانه برگشتند، کارم را شروع خواهم کرد.
از آنجا که طبق این برداشت، زمان به عنوان نظم و نسق رویدادهای پراهمیت برای یک گروه خاص در نظر گرفته می شود، هر گروهی می تواند ارجاع های زمانی خاص خودش را داشته باشد.
بررسی نام هایی که قبایل گوناگون روی سال های مختلف می گذارند، این قضیه را آشکار می سازد.
این نام ها عبارتند از طوفان ها، قحطی ها و جنگ هایی که یک قبیله خاص به خود دیده است.
به این ترتیب، آنها به جای استفاده از تقویم های انتزاعی و جهانی، از نام رویدادهایی استفاده می کنند که اعضای یک قبیله به گونه منحصر به فرد آنها را تجربه کرده اند.
شاید ما هم گهگاه به همین سان در مورد رویدادها صحبت می کنیم، وقتی می گوییم «قبل از جنگ جهانی دوم» و یا «بعد از بحران بزرگ» و به این ترتیب، به حوادث عموماً شناخته شده ای اشاره می کنیم که در گذشته نزدیک اتفاق افتاده است.
ما در جامعه باسوادمان عادت کرده ایم که زمان را بر حسب یک توالی تک طی در نظر بگیریم.
مدارک مکتوبی داریم که تحول جامعه مان را طی چند سده یا چندین هزار سال نشان می دهند.
اما، برای یک نوئری که فاقد چنین مدارکی است، تاریخ بیشتر از صد سال گذشته را در برنمی گیرد، و فراسوی این زمان پهنه سنت ها و اسطوره ها است.
منبع: کولمن، سایمون/ واتسون، هلن (1381)، درآمدی به انسان شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی، ص 129-126.
