ابزار سرکوبگر دولت

آلتوسر درباره ابزار سرکوبگر دولت و ابزارهای ایدئولوژیک آن چنین بیان کرده است:

ابزارهای ایدئولوژیک را نباید با ابزار سرکوبگر دولت یکی دانست. یادآوری کنیم که در نظریه مارکسیستی دستگاه دولت شامل حکومت، دستگاه اداری، ارتش، پلیس، دادگاه ها، زندان ها و غیره است که آنچه را بعد از این ابزار سرکوبگر دولت می نامیم، تشکیل می دهند.

معنای سرکوبگر این است که ابزار دولت موردنظر «با خشونت عمل می کند»، دست کم تا حدی (زیرا مثلاً خشونت اداری می تواند اَشکال غیرفیزیکی به خود بگیرد).

منظور ما از ابزارهای ایدئولوژیک دولت تعدادی واقعیت است که به صورت نهادهای متمایز و تخصص یافته بی واسطه قابل مشاهده اند.

ما از آنها فهرستی تجربی ارائه می دهیم که طبعاً ایجاب می کند به تفصیل بازبینی، آزمایش و اصلاح شود.

با رعایت همه جوانب احتیاط که چنین انتظاری ایجاب می کند، عجالتاً نهادهای زیر را به عنوان ابزارهای ایدئولوژیک دولت معرفی می کنیم (ترتیبی که در شمارش آنها به کار برده ایم معنای خاصی ندارد):

ابزارهای ایدئولوژیک دینی دولت (اجتماعات دینی (کلیساهای) متفاوت)

ابزارهای ایدئولوژیک مدرسه ای دولت (نظام «مدرسه های» دولتی و خصوصی)

ابزارهای ایدئولوژیک دولت مربوط به خانواده

ابزارهای ایدئولوژیک قضایی دولت

ابزارهای ایدئولوژیک سیاسی دولت (نظام سیاسی ازجمله احزاب مختلف)

ابزارهای ایدئولوژیک سندیکایی دولت

ابزارهای ایدئولوژیک اطلاعاتی دولت (مطبوعات، رادیو، تلویزیون …)

ابزارهای ایدئولوژیک فرهنگی دولت (ادبیات، هنرهای زیبا، ورزش ها …)

آنچه ابزارهای ایدئولوژیک دولت را از ابزار (سرکوبگر دولت) متمایز می کند این تفاوت اساسی است که ابزار سرکوبگر دولت «با خشونت عمل می کند»، در حالی که ابزارهای ایدئولوژیک دولت «با ایدئولوژی» عمل می کنند.

این تمایز را با تصحیح می توانیم دقیق تر بیان کنیم. درواقع، حرف ما این خواهد بود که هر ابزار دولتی، خواه سرکوبگر خواه ایدئولوژیک، در عین حال با خشونت و با ایدئولوژی «عمل می کند»، منتها با یک تفاوت خیلی مهم که اجازه نمی دهد ابزارهای ایدئولوژیک دولت را با ابزار (سرکوبگر) دولت اشتباه کرد.

تفاوت این است که ابزار سرکوبگر دولت در وهله اول به طور کلی به سرکوبگری «ازجمله فیزیکی» برتری می دهد و در عین حال در وهله دوم با ایدئولوژی عمل می کند.

ابزار صرفاً سرکوبگر وجود ندارد. مثال، ارتش و پلیس نیز با ایدئولوژی عمل می کنند، همزمان هم برای حفظ انسجام و بازتولید خودشان و هم به سبب «ارزش هایی» که به بیرون عرضه می کنند.

به همین شیوه، منتها برعکس، می توان گفت ابزارهای ایدئولوژیک دولت در وهله اول به طور کلی به ایدئولوژی برتری می دهند و در عین حال در وهله دوم سرکوبگرانه عمل می کنند، اما فقط به صورتی محدود، خفیف، پنهان و حتی نمادی.

ابزار صرفاً ایدئولوژیک وجود ندارد. بدین سان مدرسه و کلیساها نه فقط کشیشان بلکه برده هایشان را نیز با روش های مناسب مجازات، طرد، گزینش و غیره تربیت می کنند.

خانواده هم چنین است … ابزارهای ایدئولوژیک فرهنگی دولت (سانسور و غیره) هم چنین است.

طبق شناخت ما، هیچ طبقه ای بدون آن که همزمان سلطه اش را بر و در ابزارهای ایدئولوژیک دولت اِعمال کند نمی تواند قدرت دولت را به طور پایدار در اختیار داشته باشد.

منبع:

لالمان، میشل (1394)، تاریخ اندیشه های جامعه شناسی؛ جلد دوم (از پارسونز تا اندیشمندان معاصر)، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: انتشارات هرمس، ص179-178.