معنا در آثار تارکوفسکی
معنا در آثار تارکوفسکی را می توان از اینجا آغاز کرد که سینمای معنوی یا معناگرا با سینمای “شریعت محور” متفاوت است.
سینمای شریعت محور، دغدغه شریعت و اجرای اوامر شرعی را دارد و رسالت اصلی خود را اثبات حقانیت خداوند یا پیامبران و لزوم توجه به قوانین الهی می داند. (به مانند فیلم محمد رسول الله ساخته مجید مجیدی).
اما، سینمای معنوی به دنبال پاسخ به ترس ها، پرسش ها و دلهره های متافیزیکال انسان است.
در سینمای معنوی مسائلی مانند
مواجه با مرگ
پیدایش هستی
جایگاه خداوند در زندگی انسان
رستگاری و ضلالت و امثالهم به نمایش در می آید و رنج سرگشتگی و بی پناهی انسان در جهان مدرن به تصویر کشیده می شود.
با چنین برداشتی از معنویت و غیاب معنا در زیست جهان امروز ماست که باید به دغدغه کارگردانی مانند تارکوفسکی توجه کرد.
تارکوفسکی به دنبال نشان دادن یاس ها و دلهره های انسانی در مواجه با امور متافیزیکی است.
شخصیت های سینمای تارکوفسکی همه پر از ابهام و دلهره هستند و به جهان به شیوه پرسشگرانه و تاملی می نگرند.
تلاش تارکوفسکی زدودن غبار از چهره فراموش شده، ساحت قدسی در جامعه تکنولوژیک و عقلانی شده غرب است و یافتن معنا است.
سوژه های اکثر آثار تارکوفسکی مانند زائرانی بی خانمان و سرگردان هستند که هر کدام در پس پشت چهره های مختلف تمدن مدرن به دنبال یافتن کورسویی برای نجات دادن خویشتن (و شاید بشریتی) هستند که اصل و منشاء هستی خود را فراموش کرده است.
کاراکتر اصلی فیلم نوستالژیا با بردن شمع به آن سوی رودخانه … پرفسور در سولاریس با عذاب زایش دوباره خاطرات و به عشق به زبان نیامده … آلکساندر در ایثار با به آتش کشیدن خانه و ایثار زندگی خود برای نجات بشر … راهنما در استاکر با طی مسیری که بی شباهت به طریقت عرفا نیست و سختی ها و دلهره های مواجه استاکر با جهانی که دیگر به معجزه ایمان ندارد….
تصویری دیگرگونه از این جهان ظلمانی و بازگشتی پر رمز و راز به کودکی و تماشای پر از سرگشتگی و ابهام در جهانی غریب و آشفته در آینه….
تارکوفسکی در همه آثار خود دغدغه وجودی انسان را به عنوان بن مایه آثار خود قرار داده و مرگ و حیات و ایمان به معنایی فراتر از این جهان مادی را به تصویر کشیده است.
نکته جالب و تناقض رویکرد تارکوفسکی آنجاست که چنین دغدغه ها و نگاهی را در جامعه ای (شوروی مبلغ کمونیسم) مطرح می کند که دهه هاست تمام تلاش خود را صرف توسعه همه جانبه کشور صرف کرده است و ماتریالیسم تاریخی را به عنوان تنها ایده به رسمیت شناخته شده تبلیغ می کند.