نو نهادگرایی جامعه ‌شناختی

در این مطلب، سیری بر تاریخچه نونهادگرایی جامعه ‌شناختی آمده است.

1. نونهادگرایی

نهاد همواره یکی از موضوعات مهم جامعه‌شناسی بوده است.

بنابراین، عمر نهاد پژوهی به ‌اندازه عمر جامعه‌شناسی است.

پرسش بنیادی دراین‌باره این است:

چرا ساختار اجتماعی بازتولید می‌شود؟

چرا حوزه‌های اجتماعی ساختارهای هنجاری متفاوت دارند؟

نهاد از دیدگاه نهادگرایی واقعیت‌های اجتماعی بیرونی‌ است و نقش مهم و قابل‌ملاحظه‌ای در جهت‌گیری و عادی شدن کنش انسان ایفا می‌کند.

نهاد به این دلیل از ثبات برخوردار است که با کنش بازتولید می‌شوند.

تالکوت پارسونز (Talcott Parsons)(1902-1979) تاثیر نهاد را با استفاده از هنجار، قواعد و درونی شدن آن‌ توضیح داد.

نونهادگرایی درصدد توضیح روندهای شناختی و نظام‌های معنایی مشترک جمعی در نهاد است.

نهاد فقط بر هنجارها تاثیرگذار نیست، بلکه بر واکنش‌های پیش‌بازتابی و فرایندهای شناختی انسان نیز تاثیرگذار است.

انسان‌ اغلب با حساب‌وکتاب و مصلحت کار و ارزیابی می‌کند، لیکن نهاد در فرایند گزینش و انتخاب شاخص‌های ارزیابی و ادراک انسان مشارکت دارد و از این طریق بر کنش انسان تاثیر می‌گذارد.

بیشتر پژوهش‌هایی که در دوران پس از جنگ در آمریکا با استفاده از رویکرد نهادگرایی انجام گرفت در  چهارچوب رویکرد نظریه با بُرد متوسط اجرا شد، همان‌طور که در مورد رویکرد نظری دیگر مصداق دارد.

نونهادگرایی با روایت‌های بزرگ از قبیل نظریه پارسونز فرق دارد که یک نفر طراح آن است.

نونهادگرایی برخلاف این‌گونه نظریه‌ها حاصل کار چند نسل از پژوهشگران گوناگون است؛ بنابراین، تشریح منشأ مشترک و جمعی نظریه نو نهادگرایی کار ساده‌ای نیست.

این کار زمانی دشوارتر می‌شود که بخواهیم وضعیت رویکرد نو نهادگرایی را در حال حاضر بررسی کنیم.

نونهادگرایی در این میان فراتر از رشته جامعه‌شناسی با استقبال رشته‌های گوناگون علوم اجتماعی روبه‌رو است و «جعبه‌ابزار» نظری شده که از آن برای گشودن درهای گوناگون استفاده می‌شود، درنتیجه از ظرفیت‌های لازم برای قرار گرفتن در ردیف نظرهای کلاسیک عمده در جامعه‌شناسی برخوردار است.

جان دبلیو مِیر (John Wilfred Meyer)(متولد 1935) و فرانک ر. دابین (Frank Dobbin)(متولد 1956) دو نفر از شارحان برجسته نو نهادگرایی در حال حاضر هستند که بررسی آثار آنان نشان می‌دهد که نظریه نو نهادگرایی از استمرار و ثبات خوبی برخوردار است.

2. چشم‌انداز جدید نونهادگرایی

پرداختن به مفهوم «نهاد» در علوم اجتماعی آمریکایی در دهه 1990 و هزاره جدید شکلی تورمی پیداکرده است.

اگر این مفهوم تا دهه 1980 عموماً با رویکردهای توضیحی کارکردگرایانه در ارتباط قرار داده می‌شد، در این اواخر حساب خود را کاملاً از آن جدا کرده است.

با این جدایی و نقش مرکزی نو نهادگرایی در حوزه‌های جانبی خاص، چشم‌انداز نظری نو نهادگرایی از جایگاه محکم در علوم اجتماعی در سال‌های اخیر برخوردار شده است.

نسخه‌های متنوع چشم‌انداز نو نهادگرایی در تمام رشته‌های جانبی جامعه‌شناسی در چند سال اخیر از اهمیت خاص برخوردار شده است.

اقتصاد جدید نهادگرایی رونالد کوز (Ronald Coase) (1910-2013)

و داگلاس نورث (Douglas North)(1920-2015)،

برساخت‌گرایی (Konstruktivismus) پیتر کتسن‌اشتاین (Peter Joachim Katzenstein) (متولد 1945)

یا آلکساندر ونت (Alexander Wendt) (متولد 1958) در روابط بین‌الملل

و استدلال‌های نهادگرایایی در علوم تاریخی با تمرکز در سطح میانه بر ارتباط میان کنشگر و ساختار و همچنین میان فردیت و تعین‌گرایی اجتماعی در چشم‌انداز نو نهادگرایی جامعه ‌شناختی سهیم شده‌اند.

نمایندگان اولیه نونهادگرایی در کارهای تجربی‌شان عمدتاً در حوزه‌های جامعه‌شناسی اقتصاد و سازمان‌ها کار می‌کردند و همین سبب شد تا نو نهادگرایی در جامعه‌شناسی معاصر تاثیر نیرومندی بر این حوزه‌ها داشته باشد.

درباره جامعه‌شناسی اقتصاد باید تاکید کرد که توسعه چشم‌انداز نو نهادگرایی برای تجدید حیات این حوزه در جامعه‌شناسی آمریکایی از اهمیت خاص برخوردار است و رقابت آن با چشم‌انداز نظری رقیب، بوم‌شناسی جمعیت، تا همین چند سال اخیر ستون اصلی جامعه‌شناسی اقتصاد در این کشور را می‌ساخت.

نونهادگرایی در مقایسه با بوم‌شناسی جمعیت از جایگاه برتری برخوردار شده، به این دلیل که در ارتباط تکمیلی با تحلیل شبکه قرار گرفته است.

البته نسخه فردگرایانه تحلیل شبکه کمتر به نهادگرایی علاقه نشان می‌دهد، نو نهادگرایی عناصر زیادی دارد که به‌سادگی در خدمت چشم‌انداز تحلیل شبکه قرار می گیرد و می‌تواند با آن‌ یکی شود.

نقش محوری نو نهادگرایی در جامعه‌شناسی اقتصادی نبایستی به‌هیچ‌وجه سبب این احساس شود که گویی چشم‌انداز نظری نو نهادگرایی فقط به کنش اقتصادی محدود می‌شود،

همان‌طور که نمونه‌هایی از آن را قبلاً در کارهای مِیر در حوزه‌ی جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش و دابین در جامعه‌شناسی فرهنگ دیدیم.

بازنگری چشم‌انداز نو نهادگرایی در حوزه‌های دیگر و بیرون از امریکای شمالی، افق کارهای تجربی جدیدی در برابر این رویکرد نظری باز شده است.