علمی توصیفی

ماکس وبر؛ «مَنِ» جامعه‌شناختی به مثابه سوژه مشاهده‌گر و اندیشنده

اگر بخواهم درک خودم را از دریافت جامعه‌شناختی ماکس وبر (۱۸۶۴ – ۱۹۲۰) تلخیص کنم؛

هویتِ جامعه‌شناس از دید وبر «مَنِ» جامعه‌شناختی او است.

من جامعه‌شناختی «سوژه‌ای» است که دوره‌ای با آگاهی جامعه‌شناختی زیسته و متوجه شده است، تنها نباید در زمانه و جامعه‌ خویش زندگی کرد، بلکه باید آنها را هم اندیشید.

بنابراین، او به ساحت «آگاهیِ مستقل» و «دانشِ از فاصله» وارد شده است و می‌تواند به انسان و جهان و هستی‌های اجتماعی به صورت بی‌واسطه و مستقل نگاه کند.

در حالیکه اهالی دانش‌ها و آگاهی‌های دیگر مثلاً کلام، ادبیات، روشنفکری و شعور عامه نمی‌توانند چنین باشند.

زیرا آنان خود در سیر تاریخی‌شان، بخشی از تاریخ و جامعه و جهان هستند و نمی‌توانند از فاصله به جهان و هستی‌های اجتماعی نگاه کنند.

اما، جامعه‌شناس سوژه‌ای است که پس از طی یک دوره جامعه‌شناسی، برگشته است تا به عنوان مشاهده‌گر (observer)  به انسان و جامعه و تاریخ نگاه کند و فقط او می‌تواند آنها را به صورت جامعه‌شناختی تماشا ‌نماید و در آنها بیاندیشد.

بنابراین، کار جامعه‌شناس آن است که نشان دهد؛ چگونه جامعه و تاریخ و آگاهی‌ها و دانش‌های دیگر نظم یافته و تغییر می‌کنند؟

به دیگر سخن، نظم و بی‌نظمی کنونی و سامان و بی‌سامانی فعلیِ جامعه و انسان و سیاست و اقتصاد و شهر چگونه و از کجا پیدا شده‌ است؟

اما وضع موجودِ آنچه که ما سوژه جامعه‌شناختی نامیدیم، نشان می‌دهد که هنوز با اطمینان نمی‌توان گفت؛ در ایران، این من (یا سوژه جامعه‌شناختی) ظاهر و باهر شده است و این سوژه همچنان در میانه هستن و نیستن یا بودن و نبودن دست و پا می‌زند.

به دیگر سخن، هنوز فهم کامل و خوانش ایرانی جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسان و طرح پرسش‌های ایرانی از آنها اتفاق نیفتاده است.

در واقع، حتی جامعه‌شناسی خوانده‌های ایرانی آن چنان شتاب‌زده هستند و در کرانه غفلت و آگاهی سیر می‌کنند که به درستی نمی‌دانند؛ آیا جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسانی مانند وبر را به درستی زیسته‌اند یا نه؟ آیا با جامعه‌شناسی و ماکس وبر هم‌سخن و هم‌فکر هستند یا نه؟

با این حال می‌توان گفت در دو دهه اخیر کوشش‌های مهمی نیز در ایران آغاز شده است که می‌تواند نشانه هم‌سخنی و هم‌فکری جامعه‌شناس ایرانی با جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسان باشد.

دکتر رحیم محمدی

جامعه شناس، استاد دانشگاه، مدیر گروه جامعه شناسی ایران در انجمن جامعه شناسی ایران

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا