نیکلاس لومان (Niklas Luhmann) چنین استدلال می کند که نظام اجتماعی در هر زمانی به وجود می آید «که کنش های گروهی اشخاص، معنادار و مرتبط به هم باشد و در نتیجه نشان از نوعی محیط به دست دهد».
بنابراین، نظامی اجتماعی زمانی پدید می آید که کنش مندی دو سویه بین افراد روی دهد.
به گفته نیکلاس لومان سه نوع نظام اجتماعی موجود است:
– نظام هایی مبتنی بر کنش مندی دوسویه (کنش های دوسویه رودرروی انسان ها)،
– نظام های سازمان یافته (که در آن عضویت به موقعیت های خاص پیوند یافته)
– و نظام های جوامع (نظام اجتماعی فراگیر، کلیت جامعه).
بنابر نظر نیکلاس لومان ، ارجاع به خود (Self- Reference) موقعیتی برای کارآمدی نظام هاست.
این بدان معنی است که نظام قادر به مشاهده خود باشد، بتواند در باره خود و آنچه انجام می دهد، بازاندیشی کند و بتواند در باره نتایج این بازاندیشی تصمیم بگیرد.
نظام های خود – ارجاع (Self-Referential System) توانایی «بازنمایی هویت خود را دارند».
آنها می توانند خود را از طریق برپایی مرزهایی توصیف کنند که چه هستند و چه نیستند. به عبارت دیگر، این نظام دارای خودمختاری ساختاری است.
ارجاع به خود، از نظر نیکلاس لومان در همه زیر نظام ها مانند سیاست، علم، اقتصاد، خانواده، آموزش و پرورش، و قانون رُخ می دهد.
او هنگامی که می گوید زیرنظام علم «در نظریه پردازی بنیادی و در تصمیم گیری های خود درباره ادامه یا عدم تداوم سنت های معین تاریخی خود، به بازاندیشی (Reflect) درباره خود می پردازد»، مثالی از نظامی خود-ارجاع را به دست می دهد.
نطام های خود-ارجاع، فقط نظام های خود – سازمان ده (Self-Organizing) یا خود – سامان ده (Self- Regulating) نیستند از نظر نیکلاس لومان .
آنها همچون شبکه بسته ای از تولید عناصری وجود دارند که خود را به منزله شبکه و از طریق تداوم تولید عناصری بازآفرینی می کند که برای ادامه تولید آن عناصر مورد نیازند.
برای این استدلال که نظامی خود – ارجاع کننده (Self-Referencing) است باید به آن نظام ظرفیت تصمیم گیری را ببخشیم…
منبع: والاس، روث/ ولف، الیس (1395)، نظریه های معاصر جامعه شناسی؛ گسترش سنت کلاسیک، ترجمه مهدی داودی، تهران: نشر ثالث، ص 118.
