مدارا در لغت به معنای نرم خویی، رأفت، ترک زور و خشونت معنا گردیده و مدارا کردن با دیگران یا مدارای اجتماعی به عنوان یکی از فضیلت های اخلاقی است که با مفاهیمی چون صبر، حلم و بردباری، داشتن آستانه تحمل در برخوردهای اجتماعی مترادف می باشد.
به بیانی ساده تر، مدارای
اجتماعی به معنای به رسمیت شناختن حق و حقوق افرادی است
که با ما متفاوت هستند.
مدارای اجتماعی مفهومی است که در نقطه مقابل آن، ناشکیبایی،
عدم تحمل و خشونت ورزی قرار می گیرد.
به عبارتی دیگر، مدارا را می توان پذیرش و کنار آمدن با افراد و گروه هایی که از نظر نظام ارزشی و عقیدتی با ما متفاوت هستتند، تعریف کرد. یعنی آنکه بتوانیم با افراد با تمام تفاوت‌ها، عقاید، اعمال و ویژگی های شخصی شان، تعامل داشته باشیم.
در مفهوم اجتماعی، مدارا یعنی پذیرش افراد با در نظر گرفتن تفاوت شخصیت هایشان می باشد و در آموزه های دینی و بنیان های اعتقادی ما نیز درباره اهمیت مداری اجتماعی با مضامینی چون “صبر” در قرآن کریم بالغ بر هفتاد بار با کلمات مشابه و مفهوم صبر بیان شده است.
حتی رسول اکرم (ص) در روایتی می فرمایند؛ «مهم ترین رکن عقلانیت بعد از ایمان به خدا، مداراکردن با مردم است» و حضرت علی (ع) نیز در این زمینه می فرماید: « نتیجه خردورزی مداراکردن با مردم است» که اینها نمونه ای بارزی از دین مبین اسلام درباره مدارای اجتماعی می باشد.
نقش مدارای اجتماعی در زندگی
مدارا نقش بسیار موثری در زندگی اجتماعی انسان دارد و اگر در باب فواید این امر در حیات اجتماعی انسان ها بگوییم این که؛
انسجام اجتماعی
و احساس همدلی و همراهی
تعلق خاطر
و افزایش صمیمیت و محبت
و از بین رفتن کینه و دشمنی
و درک متقابل اعضای جامعه از همدیگر
از آثار مدارای اجتماعی است که این امر می تواند از فرسایش سرمایه اجتماعی در جامعه جلوگیری کند.
مصادیق پیامدهای ناشی از عدم مداری اجتماعی
مهم ترین پیامدهای عدم برخورداری از مدارای اجتماعی را می توان مواردی از قبیل؛
وقوع نزاع و درگیری خیابانی در جامعه،
آمار بالای پرونده‌های مربوط به انواع خشونتهای اجتماعی و خشونت خانگی،
طلاق و تصادفات ناشی از بی حوصلگی و عجله در رانندگی و فوت هزاران نفر سالانه به دلیل تصادفات در کشور ناشی از عدم وجود مدارای اجتماعی است.
آسیب شناسی در مورد علل و عوامل تنزل مدارای اجتماعی در جامعه کنونی
– تنزل اخلاقیات در جامعه به طوری که نسبت به قبل ضعیف‌تر شده است.
– ضعف در اقدامات فرهنگی اینکه ما آنگونه که نیاز بوده به درستی در حوزه فرهنگی و اجتماعی موفق عمل نکرده‌ایم. از گروه های مرجع و قهرمانان، لیدرهای اجتماعی و… به خوبی در جهت ترویج مدارای اجتماعی بهره نبرده ایم.
– ما برای اینکه به حقوق مردم احترام بگذاریم، صبر نداریم. در عین حال انتظار داریم که به حقوق خودمان تعرض نشود.
– در برخی موارد محرومیت اجتماعی نیز یکی از عوامل موثر بر معضلات اجتماعی بوده و فقر محبت و کاهش مهربانی اجتماعی در جامعه نتایجی چون کاهش مسئولیت اجتماعی را به همراه دارد.
ـ خودمحوری و خودمداری؛ از آنجایی که همیشه خود را حق به جانب دانستن و خود را محق دانستن از موانع اصلی تعامل با دیگران است که می توان به عنوان یکی از موانع مهم مداری اجتماعی است.
ـ زندگی پر استرس و سبک زندگی فشرده شهری و کاهش آستانه تحمل و عدم توانایی در مدیریت استرس را در فرد کاهش می دهد.
ـ کم کارکردی نهادهای اجتماعی بویژه رسانه های ارتباط جمعی و نهاد خانواده در نهادینه سازی مدارای اجتماعی، مورد غفلت واقع شده است.
– تفاوت های فرهنگی بین اقوام و مذاهب و گروه‌های مختلف در جامعه و وجود خرده فرهنگ ها که در برخوردهای نخواسته منجر به اصطکاک هایی می شود که نشان از ضعف در مدارای اجتماعی می باشد.
– شرایط اقتصادی و معیشتی مردم نیز می تواند به عنوان عاملی دخیل در این امر باشد. چون به سبب برخی ناملایمات و مشکلات و فشاری که مردم درگیر آن می باشند، بطوری که این روزها به نظر میرسد تعامل بین افراد در خانواده و اجتماع را با انواع خشونت ها در ابعاد مختلف مواجه کرده است.
– حتی برخی جامعه شناسان معتقدند که خانواده‌ها در گذشته گسترده بودند و فرزندان به طور طبیعی از بدو تولد نحوه سازگاری با دیگران را می‌آموختند، اما در عصر جدید و در خانواده‌های جدید تعداد فرزندان به شدت کاهش یافته و فضای تعاملی بین هم بازی ها وجود ندارد تا محل تمرینی برای سازگاری باشد.
– همچنین در خانواده های کم فرزندی عصر جدید والدین نیز با تفکری مبنی بر فراهم نمودن آسایش و امکانات برای یگانه فرزند خویش، به راحتی به مطالبات و خواسته‌های فرزندانشان تن می دهند و چون آنها بدون درنگ و بدون هیچ محدودیت و مشقتی به خواسته های خود دست می یابند و همین امر منجر به کاهش روحیه مدارای اجتماعی آنان در سایر عرصه های اجتماعی می گردد.
چون اینگونه بچه ها تمرین کافی در کسب صبر و شکیبایی ندارند، موجب می گردد که نتوانند با دیگری سازگار باشند و تفاوت‌ها را بپذیرند و حتی در زندگی مشترک خویش وقتی ازدواج کنند با چالش عدم سازگاری بین زوجین مواجه می شود.
– تاثیر نامطلوب شبکه های اجتماعی را نباید در این خصوص نادیده گرفت چون با استفاده برنامه‌های رسانه‌هایی مانند شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه های اجتماعی، فرد محیط اجتماعی خود را با سایر محیط‌های اجتماعی مقایسه می‌کنند. در این مقایسه ویژگی‌های مثبت جوامع دیگر با محدودیت‌ها و مشکلات جامعه ایرانی مقایسه می‌شود و در نهایت به گسترش نارضایتی کنشگران در جامعه می‌انجامد که این امر هم از مدارای اجتماعی می کاهد.
– در عصر جدید مدرنیته که رهاورد زندگی جدید فردگرایی و تامین منافع آنی فردی است و روحیه منفعت گرایی و مادی گرایی افزایش یافته، این مورد نیز می‌تواند در کاهش آستانه تحمل انسان ها تاثیرگذار باشد.
راهکارهای تقویت مدارای اجتماعی
ـ ارتقای سطح آگاهی و آموزش همگانی شهروندان در خصوص تاثیرات مثبت مدارای اجتماعی در جامعه
– بالا بردن دانش و آگاهی اجتماعی شهروندان در جهت تکریم حقوق شهروندی همنوعان خود. ولی بیشتر این آموزش های مربوط به صبر و بردباری باید از دوران کودکی نهادینه شود.
-اگر دغدغه اصلاح وضعیت موجود اخلاقیات جامعه را در سر داریم باید برای نهادینه کردن اخلاقیات بویژه این فضیلت باید ابتدا از خود و خانواده‌‌هایمان شروع کنیم.
– همچنین در راستای سلامت روانی – اجتماعی جامعه مخصوصاً برای ارتقای نشاط و شادابی اجتماعی سرمایه گذاری کرد تا آستانه تحمل جامعه را بتوان تقویت کرد.
ـ گسترش فرهنگ مدارا در سطوح بالای مدیریتی و بین نخبگان جامعه و پرهیز از مناظرات مشاجرات …..که حتی مصادیقی تحت عنوان توهین و اهانت حتی در مجلس و سایر جلسات و محافل ….دیده می شود که این امر می تواند در بروز خشونت های کلامی موثر باشد، در صورتی که می شود به رغم اختلاف سلیقه‌ها، تفاوت ها و تعارض‌ها، با مدارا و همزیستی مسالمت آمیز به حل مسائل پرداخت.
– افزایش مهارت های اجتماعی و ترویج فرهنگ گفتگو و تعامل سازنده با دیگران در حل تعارضات بین افراد و گروه ها از طریق فعالیت های فرهنگی و اجتماعی و برنامه های نمایشی و گفتگو محور به منظور کاهش تنش ها در روابط اجتماعی موثر خواهد بود که رسانه ها در عرصه اجتماعی برای شکل گیری گفتگوی موثر، نقش دارند پس از ظرفیت آنان باید بهره برد.
