ورنر هایزنبرگ
شما علم پرست ها (پوزیتیویسم ها) خیلی بی دغدغه درباره تجربه حرف می زنید و همه تان گمان می کنید که با تجربه یکراست به حقیقت می توان رسید.
اما اگر درست در این باره فکر کنید و اگر به آنچه ضمن تجربه رُخ می دهد بیندیشید، مطمئنا ناگزیر به تجدیدنظر در اعتقاد خود خواهید شد.
هرچه ما می گوییم پایه اش بر تصورات است، ما فقط تصورات خود را مستقیم می شناسیم. اما تصورات ما جزء اعیان خارجی نیستند (اکسترنال و بیرونی)، بلکه درونی و محصول ذهن ما هستند.
بنابراین ما نمی توانیم مستقیماً به اعیان دست یابیم، بلکه اول باید آنها را به تصور تبدیل کنیم و بعد به آنها شکل و فرم مفهوم بدهیم.
چیزی که از خارج به ما می رسد، مخلوط نامنسجمی از تأثرات عجیب و غریب حسی است که به هیچ وجه با صورت ها و کیفیاتی که بعداً درک می کنیم، رابطه مستقیم ندارند.
مثلاً اگر به مربعی که روی تکه کاغذی کشیده شده است، نگاه کنیم، نه شبکیه چشم چیزی که ضبط می کند به مربع شباهت دارد و نه سلول های عصبی ما.
برای اینکه به مربع برسیم باید از طریق فرایند ناخودآگاهی که به کمک آن می توان تأثرات حسی را به تصویری منسجم و با معنی تبدیل کرد، تأثرات حسی خود را مرتب کنیم.
فقط با این تبدیل و با این جفت و جور کردن تأثرات منفرد و ساختن یک کل درک پذیر، می توانیم ادعا کنیم که چیزی را درک کرده ایم.
بنابراین، باید با دقت و تعمق بیشتر در منشأ تصاویری که پایه تصورات ما بر آنهاست، تحقیق کنیم و باید تعیین کنیم که چگونه می توان از راه مفاهیم به آنها دست یافت؟ و چه نسبتی با اعیان خارجی دارند؟
فقط، بعد اینکار است که می توان درباره اعتبار یک تجربه حکم داد.
زیرا روشن است که تصورات بر تجربه مقدمند و درواقع، شرط قبلی هرگونه تجربه اند.
اما مگر نه این است که همین تصوراتی که تو اینقدر می خواهی از اعیان مورد ادراک تفکیکشان کنی، باید از تجربه سرچشمه بگیرند؟
البته نه آنقدر مستقیم که آدم های ساده اندیش فکر می کنند بلکه غیر مستقیم، مثلاً از راه تکرار مکرر دسته هایی از تجارب حسی، یا از راه مربوط کردن گواهی های خواص مختلف؟
این نکته به هیچ وجه بدیهی و به خصوص قانع کننده نیست.
پیوست: ورنر هایزنبرگ فیزیکدان نامدار آلمانی و برنده جایزه نوبل فیزیک و یکی از بنیانگذاران فیزیک کوانتومی بود. ورنر هایزنبرگ یکی از تاثیرگذارترین دانشمندان در فیزیک نوین بهشمار میرود.