خانواده را بنیان جامعه برمی شمارند که در عین کوچکی، اثرگذارترین نهاد است. جامعه شناسی خانواده به مطالعه نقش، جایگاه و انواع خانواده می پردازد و آسیب ها و فرصت های خانواده را بررسی می کند.
خانواده مادرسالار، پدرسالار، دمکرات، نابسامان از جمله انواع خانواده هستند که مورد مطالعه بوده اند.
در میان می خواهم از نمونه ای خاص به نام «خانواده عالی جناب» نام ببرم و جایگاه آن را در زمانه امروز پیدا کنم.
چرا چنین نامی برگزیده شده است؟ عالی جناب!
به طور معمول، عالی جناب همان طور که از معنای واژه پیدا است، بیان سمت و شغل پرزرق و برق، مهم و با اهمیت است که نیازمند تعداد زیادی مباشر و کارگزار باشد.
کلمه مترداف «عالی جناب» را می توان «ارباب» دانست.
با این تفاوت که ارباب در روستا و زندگی روستایی است و عالی جناب در شهر و زندگی شهری به سر می برد.
خصوصیات عالی جناب چیست؟ او فردی مقتدر، تصمیم گیرانه، مسلط و آگاه به شرایط است که امور را به دست دارد و با تصمیمات خود، اوضاع را به سمت و سوی دلخواه می کشاند.
عالی جناب را می تواند در فضای شهری به مدیر ارشد تشبیه کرد. با این تفاوت که کل اداره و نظام سازمانی در مالکیت و تصاحب اوست.
اما خصوصیات خانواده عالی جناب چیست؟
الف) ثروت و وفور نعمت (وضعیت اقتصادی): هر آنچه خواسته باشند برای اعضای خانواده مهیا و حاضر است. کم و کسری نه در غذا و سرپناه است و نه در خوشی و سفرهای تفریحی. همه چیز هست و در اختیار اعضا قرار دارد.
ب) تصمیم گیری و تعیین اهداف (وضعیت سیاسی): چه خریده شود؟ چه سرمایه گذاری انجام گیرد؟ چه کسی مسئولیت دارد؟ از چه کسی باید تعهد گرفت؟ روی چه چیزهایی باید معامله کرد؟ با چه کسانی همدست شد؟ و … همه به عهده عالی جناب و سپس کسانی است که صلاحیت آنان در خانواده مورد تایید است.
ج) آموزش و تحصیلات (وضعیت فرهنگی): یادگیری و دانستن جایگاه بلند مرتبه ای دارد و کودکان و جوانان باید یاد بگیرند و تخصص چشمگیری برای خود دست و پا کنند تا بتوانند بازوی خانواده و به خصوص عالی جناب باشند.
د) معاشرت و کار و شغل (وضعیت اجتماعی): با افراد هم تراز نشست و برخاست می شود و کار هم که به تناسب جوان های خانواده زیر نظر عالی جناب به آنها تفویض می گردد یا برای آنها تعیین می شود.
چهار رکن (اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی) خانواده عالی جناب را با «خانواده هسته ای شهری» مقایسه کنید.
چه شباهت ها و چه تفاوت هایی دارد؟ پاسخ پیدا است. تفاوت وجود ندارد و خانواده شهری مانند خانواده عالی جناب است.
شاید گفته شود کجا خانواده هسته ای شهر، آن وفور نعمت را دارد؟ و بقیه موارد.
نکته قابل توجه آن است که خانواده عالی جناب، خانواده گسترده و بزرگ است. یعنی چندین و چند خانواده هسته ای را در دل خود دارد.
اگر به تک تک آن خانواده ها توجه شود (که بخشی از خانواده عالی جناب را می سازند)، تفاوت ماهوی بین خانواده های هسته ای شهری با آن ها نیست.
تفاوت در اینجاست که خانواده های درون خانواده عالی جناب از حمایت، یکپارچگی، اجماع و توافقی برخوردارند که موجب می شود آنچه وجود دارد (وفور نعمت …) شامل حال آنها نیز گردد.
ولی خانواده هسته ای شهری به امان خدا رها شده است و طبیعی است ذره های کوچک با اندک تموجی به این سو و آن سو کشیده می شوند.
خانواده عالی جناب به مرور از رمق افتاده و قدرت و سیطره بر امور را با از دست دادن نیروهایش (خانواده های هسته ای) ندارد.
از طرف دیگر، خانواده های هسته ای نیز تنها و بدون تکیه گاه در شهر مانده و به پریشانی احوالی مبتلا گشته است.
خلاصه کلام: کدام قانون جهان یا قانون طبیعت جدایی ذره را از کل مجاز می شمارد؟
کدام اصل و قاعده بر پایداری ذره صحه می گذارد؟
از جمله سوالاتی هستند که در پی تشکیل خانواده هسته ای شهری باید به آن پاسخ داده می شد تا زندگی جمعی به انسان تنها و خانواده سرگردان نمی رسید.
شاید از جمله دلایلی که خانواده های سلطنتی، خانواده کارترهای اقتصادی، خانواده سیاستمداران اثرگذار جهانی، همچنان گسترده هستند نیز همین باشد.
