شرحی بر کتاب: مقدمه‌ای بر جریان‌شناسی اسلامی افغانستان
بدون شك افغانستان و تحولات آن طی سه چهار دهه گذشته، به علت برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی و ژئوپلتیك، در كانون توجهات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده است و در سال‌های آتی نیز این كشور چنین ویژگی‌اش را حفظ خواهد كرد.
بنابراین، این وضعیت به نوعی تداوم داشته، طوری كه این كشور هم‌چنان در تضاد راهبردها و منافع بازی های استراتژیك بازیگران موثر ازجمله آمریكا، اعضای كشورهای آتلانتیك شمالی (ناتو)، روسیه، چین، عربستان سعودی، هند، پاكستان و … قرار خواهد گرفت.
در واقع، به دلیل ناهمسویی سیاست‌ها و منافع كنشگران داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در افغانستان، ثبات‌سازی و امنیت‌سازی هم‌چنان در اولویت خواهد بود.
به عبارت روشن‌تر، تنش‌ها و مجادلات سطح‌بندی شده همواره در ساختار قدرت و نظام سیاسی افغانستان، از طریق بازیگران داخلی و خارجی حمایت می‌شود.
البته بركسی پوشیده نیست كه نمی‌توان تحولات رخداده در افغانستان را تنها ناشی از سیاست‌های بازیگران خارجی دانست و به بازیگران داخلی بی‌توجه بود.
بطور حتم بخشی از تحولات سیاسی افغانستان برآمده از سیاست‌ها، منافع و گرایش‌های فكری، مذهبی و سیاسی بازیگران داخلی است كه برخی از این بازیگران همسو با ساختار سیاسی عمل می‌كنند و برخی نظیر شبه‌نظامیان طالبان، به دنبال تغییر وضعیت و ناهمسو با دولت و نظام سیاسی هستند.
اما نكته مهم‌تر اینكه برخی از این جریانات سیاسی منافع خودشان را در پیوند با منافع قدرت‌های همسوی خارجی تعریف كرده و به جای داشتن راهبرد ملی، بیشتر بر راهبرد قومی، مذهبی و جناحی تاكید می‌كنند و به نوعی هویت قومی- قبیله‌ای بر هویت ملی غلبه دارد. بر همین اساس و به دلیل عدم شكل‌گیری هویت جامعه‌ای و فراگیر(هویت ملی) دولت – ملت‌سازی در افغانستان به معنای واقعی با استانداردها و معیارهای منطقه‌ای هم فاصله زیادی دارد.
جریان‌های سیاسی فکری افغانستان در طول یک سده اخیر، همواره تحت تأثیر نظام‌های سیاسی موجود در این کشور، گرایش‌های مارکسیستی، جهادی، طالبانی و سرانجام لیبرال دموکراسی بوده‌اند. اما به رغم این نظام‌های حکومتی، اسلام به عنوان عاملی هویت‌ساز بوده و اساس و بنیان جامعه افغانستان برخاسته از اسلام و آموزه‌های اسلام است. کتاب حاضر دریچه‌ای به سوی شناخت جریان‌های سیاسی، مذهبی تأثیرگذار در صحنه افغانستان می‌گشاید. كتاب مقدمه‌ای بر جریان‌شناسی اسلامی افغانستان كه بخشی از روند مطالعاتی شناخت جامعه سیاسی افغانستان را پوشش می‌دهد، به دلایل متعدد از اهمیت زیادی برخوردار است:
اولین دلیل اهمیت این اثر به جایگاه كشور و جامعه اسلامی افغانستان برمی‌گردد. به این معنی كه افغانستان مهم‌ترین كشور در حوزه تمدنی و فرهنگی ایران بزرگ است كه تحولات این كشور در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی، به دلیل واقع شدن بین منطقه آسیای مركزی، جنوب آسیا و آسیای غربی از جایگاه خاصی برخوردار است. به منظور شناسایی روند تحولات افغانستان، باید جریان‌های سیاسی و مذهبی آن را به عنوان یكی از عوامل مؤثر بر آینده جامعه سیاسی و اجتماعی افغانستان بررسی كرد.
دومین دلیل اهمیت ارائه چنین اثری، به اهمیت ذاتی و تأثیرگذاری جریان‌های فكری و الگوها و سبك زندگی مكاتب فكری مختلف در جهان برمی‌گردد. در این میان افغانستان به نوعی محل آزمون مكاتب فكری و سیاسی كمونیسم، لیبرالیسم و غرب‌گرایی در كنار مكتب اسلام بوده است. در هر مقطعی این مكتب‌های فكری، جریان‌های سیاسی مخصوص خود را در جامعه افغانستان به یادگار گذاشته‌اند؛ هر چند مكتب فكری اسلام گاه با دخالت بیگانگان، دستاویزی برای خراب كردن وجهه واقعی اسلام شده كه طالبان نماد بارز آن است.
سومین دلیل آنست كه در خصوص ماهیت‌شناسی و سنخ‌‌شناسی جریان‌های فكری ـ سیاسی و مذهبی ـ جهادی افغانستان كمتر اثری منتشر شده است. این در صورتی است كه درك روند تحولات افغانستان بدون شناخت نقش عوامل سیاسی داخلی به ویژه جریان‌های سیاسی و فكری ممكن نیست. البته دانشنامه سیاسی افغانستان؛ احزاب و سازمان‌ها به قلم مهندس سید باقر مصباح‌زاده در سال گذشته (1392) توسط موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور منتشر شده است.
و آخرین دلیل این كه امید است این كتاب زمینه‌ای یا انگیزه‌ای فراهم سازد كه پژوهندگان این حوزه به جریان‌های سیاسی به ویژه جریان‌های فكری- مذهبی توجهی مضاعف نشان دهند. به دلیل سیال بودن تحولات افغانستان و شكنندگی ائتلافات سیاسی این كشور، می‌خواستم این كتاب مقدمه‌ای باشد تا آگاهان سیاسی و اندیشمندان این حوزه ضمن نقد و ارائه دیدگاه‌‌های خود، برای شناخت هر چه بهتر جریان‌های فكری ـ سیاسی و مذهبی این كشور تلاش كنند. فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:
مقدمه
فصل اول: شناخت جریان‌های فكری ـ سیاسی افغانستان معاصر
نهضت اسلامی در افغانستان
عوامل بروز جنبش‌های اسلامی افغانستا
اهداف جنبش اسلامی افغانستانی‌ها
دستاوردهای نهضت اسلامی افغانستان
لایه‌های هویتی در افغانستان
فصل دوم: بررسی جریان‌های مذهبی ـ جهادی در افغانستان
ریشه‌های فكری و شكل‌گیری جهاد
كالبدشكافی معنایی جهاد در افغانستان
مهم‌ترین احزاب و جریان‌های مذهبی ـ جهادی افغانستان
الف) جریان‌های جهادی ـ مذهبی سنی
ب) جریان‌های جهادی ـ مذهبی شیعی
مهم‌ترین ائتلاف‌های جهادی
الف) ائتلاف جبهه ملی افغانستان
ب) ائتلاف ملی افغانستان
ج) جبهه وحدت ملی افغانستان
د) جبهه تفاهم ملی افغانستان
ه) شورای متحد ملی افغانستان
و) شورای هماهنگی احزاب و ائتلاف‌های سیاسی افغانستان
فصل سوم: نقش و بازتاب انقلاب اسلامی بر جریان‌های فكری ـ سیاسی افغانستان
ماهیت انقلاب اسلامی ایران
بازتاب انقلاب اسلامی ایران در افغانستان
علل تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر افغانستان
عوامل همگرایی جنبش‌های سیاسی ـ اسلامی معاصر با انقلاب اسلامی
تأثیر انقلاب اسلامی بر افغانستان
نتیجه‌گیری: چشم‌انداز و آینده جریان‌های جهادی ـ مذهبی در افغانستان
منابع و مآخذ
مشخصات کتاب: اسماعیل باقری (1393)، مقدمه‌ای بر جریان‌شناسی اسلامی افغانستان، تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
