علمی پژوهشی

جامعه شناسی تحلیلی چیست؟ و به چه کار می آید؟

علم مطالعه رفتارهای جمعی، اصول و قواعد همگانی، گروه های مختلف اجتماعی، سبک ها و شیوه های گوناگون زندگی … موضوعات مورد مطالعه جامعه شناسی هستند.

جامعه شناسی؛ مطالعه و بررسی این موضوعات را در دو سطح «نظری» و «کاربردی» به انجام می رساند.

جامعه شناسی نظری به شناخت و بینش های زندگی جمعی معطوف است.

بحث های تئوریک، گفتمان های استدلالی و قیاسی، پاردایم های فکری … در این دسته قرار می گیرند.

جامعه شناسی کاربردی به حل مسائل اجتماعی، یافتن راهکارها و علاج ها برای آسیب ها و هر آنچه که زندگی جمعی را از روال عادی و متداول خارج نموده است از جمله ناسازگاری ها، عدم تعادل، ناهماهنگی، بی نظمی … می پردازد.

مثال: رابطه میان دین و جامعه چگونه است؟ و چرا اعتقادات برخی افراد دیندار به افراط می انجامد؟ در جامعه شناسی نظری به آن پرداخته می شود.

در همین راستا، ارائه شیوه های مقابله با افراط گرایی، یا طرح راهکار برای ایجاد تعلق خاطر بین افراد دیندار و سایر گروه های اجتماعی از جمله مواردی است که جامعه شناسی کاربردی به آنها نظر دارد.

بنابراین، جامعه شناسی نظری با تئوری ها و چشم اندازهای معرفت شناختی موجب درک دقیق پدیده های اجتماعی می شود و جامعه شناسی کاربردی با حل و فصل رخدادها باعث رفع موانع از زندگی جمعی می گردد.

بر این اساس، جامعه شناسی نظری و کاربردی مکمل یکدیگر هستند و دوشادوش همدیگر می توانند به وظیفه علم جامعه شناسی جامه عمل بپوشاند که برقراری نظم اجتماعی در بستر فراز و نشیب های تغییرات است.

اما، در واقعیت امر، جامعه شناسی نظری و کاربردی دو خط سیر جدا دارند و ارتباطی میان آنها نیست.

جامعه شناسی نظری در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی بسط و گسترش می یابد

جامعه شناسی کاربردی در سازمان ها و ادارات … که با مشکل و آسیبی مواجه هستند.

جدایی جامعه شناسی نظری و کاربردی باعث گردیده است که جامعه شناسی به حاشیه جامعه رانده شود و کارآیی آن زیر سوال باشد.

چرا که بحث های بینشی به تنهایی کافی نیستند و مسائل نیز بدون بینش نظری حل نمی شوند.

بر این اساس، لازم است سطح نوینی از جامعه شناسی به میدان آید تا بتواند بر پایه همزمان بهره گیری از جامعه شناسی نظری و کاربردی به شناخت و حل مسئله برسد.

یعنی در همان زمان که چشم انداز نظری پرده از ابهام برمی دارد و امر اجتماعی را آشکار می نماید، در همان زمان راهکارها و دستورالعمل هایی برای اجرا نیز انجام پذیرد.

این امر در زندگی روزمره جاری است.

مثال: در خیاطی؛ ابتدا الگوی لباس را بر مبنای فکر و سبکی تعیین می کنند و بلافاصله پارچه برای دوخت لباس طبق الگو برش زده شد و دوخته می شود.

مثال: وقتی فکری برای تهیه غذا به ذهن آشپز می رسد، با صرف زمان اندکی، اقدام برای پخت بر مبنای آن فکر آغاز می شود.

به همین روال، لازم است جامعه شناسی نیز همزمان و دوشادوش طرح و بیان تئوری ها و شناخت ها، قادر به علاج وقایع اجتماعی باشد تا بلافاصله و در کوتاه ترین زمان ممکن برای افراد و گروه های اجتماعی اثربخش گردد.

به بیان دیگر، کارآیی و اثربخشی جامعه شناسی زمانی است که افراد و جمع های اجتماعی بتوانند آموزه های نظری را سریع در رفتارهای عملی به کار گیرند و به مشکلات و ناملایمات پایان بخشند.

تحقق این امر، مستلزم سبک نوین و شیوه پردازش جدید در جامعه شناسی بود که شرایط استفاده همزمان «نظری – کاربردی» را فراهم نماید.

از سوی دیگر، شیوه نوین باید پتانسیل و ظرفیت پردازش همزمان «نظری – کاربردی» را در کنار ساخت و پرداخت دستورالعمل ها داشته باشد.

چون، «تحلیل» شیوه یگانه و منحصر به فردی است که این امکان را فراهم می آورد. چرا که تحلیل؛ دارای قابلیت های متعددی است که به نحوه کارگیری آن می تواند یک جانبه – چند جانبه، متمرکز – نامتمرکز، کل گرا – جزء گرا، واقعی – تخیلی، قیاسی – تجربی، قطعی – احتمالی … باشد.

جامعه شناسی با بهره گیری از قابلیت های تحلیل می توانست پاسخگوی این ضرورت باشد و سطح نوین را فراهم آورد که تحت عنوان «جامعه شناسی تحلیلی» نام گرفت.

با این اوصاف، «جامعه شناسی تحلیلی» عبارت است از:

مطالعه رخدادها و پدیده های اجتماعی که بر پایه همزمان جامعه شناسی نظری – کاربردی صورت می گیرد و بررسی و تحقیق را برای به دست آوردن راهکارها و حل مسائل از طریق تحلیل فراهم می نماید.

«جامعه شناسی تحلیلی»؛ شناخت واقعیت ها و رفتارهای جمعی به قصد ارائه طرح و نقشه های عملیاتی است.

به بیان دیگر، زمانی که معرفت به وقایع اجتماعی در خدمت زندگی جمعی قرار می گیرد و تحلیل شرایط به چگونگی و چرایی امور می پردازد می توان از «جامعه شناسی تحلیلی» نام برد.  

بر این اساس، «جامعه شناسی تحلیلی» به دو دلیل سطحی فراتر در مطالعات و تحقیقات است که به همین جهت سطح نوینی را به وجود می آورد:  

1- «جامعه شناسی تحلیلی» بر شانه های جامعه شناسی نظری و کاربردی قرار دارد و از همین رو، دایره بحث های نظری آن بزرگتر و حوزه عملیاتی آن وسیع تر از جامعه شناسی کاربردی است.

2- تحلیل به عنوان «ابزار» شناخت و کاربرد، سبک های متعدد و گوناگونی دارد که استفاده از هر یک از آنها می تواند به پهنه معرفت های نظری و راهکارهای کاربردی بیفزاید.

برخی از این قابلیت ها به شرح زیر می باشد:

1– اولین و شناخته شده ترین سبک تحلیل، تجزیه پدیده یا واقعیت به اجزای آن است.

2– ترکیب و ایجاد نمونه های جدید که سبک شناخته شده دیگر در تحلیل است.

3– استعاری: تحلیل شباهت های بین دو قلمرو کاملاً مختلف

4– تجسم: موضوع را با استفاده از نمودارهای مختلف به چند طریق فرموله کردن و راه حل ها را تصویر سازی کردن.

5– جانشین کردن: تحلیل یک واقعه و جایگزین کردن آن با واقعه دیگر

6– اقتباس: تحلیل یک امر و سرایت آن به امر دیگر. مثال: بال پرنده را دیدند و بال هواپیما را ساختن.

7– کوچک کردن یا حذف: با کم کردن یا حذف کردن عناصر در رخدادها به درک امکانات جدیدی نایل شدند.

این سبک های تحلیل، علاوه بر این که بر دامنه اطلاعات نظری و ارائه راهکارهای کاربردی می افزایند ویژگی خاص و برتر دیگری را نیز دربرمی گیرند که مدیریت زمان و کیفیت زمان است.

چرا که افراد برای مطالعه جامعه شناسی نظری از یک سو و جامعه شناسی کاربردی از سوی دیگر، باید وقت و زمان صرف نمایند. جامعه شناسی تحلیلی که همزمان جامعه شناسی نظری – کاربردی را به خدمت می گیرد حداقل استفاده دو زمان را به یک زمان تقلیل می دهند.

صرف نظر از این که سبک نگارش در کتاب های «جامعه شناسی تحلیلی» به گونه ای است (هر موضوع به یک صفحه اختصاص دارد)، که حداقل زمان برای یادگیری حداکثر اطلاعات کافی است. در نتیجه استفاده عموم را از جامعه شناسی موجب می گردد.

دکتر منیژه نویدنیا

دکتری جامعه شناسی. نظریه پرداز و محقق. نویسنده اولین کتاب امنیت اجتماعی در ایران، معرف جامعه شناسی تحلیلی با نگارش شش جلد کتاب، استاد دانشگاه و موسس سایت جامعه شناسان جوان

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا